Gustau THEROND
( 1866 - 1941)
CÒNTES LENGADOCIANS
Dau puòg de Sant-Lop au puòg
de Sant-Clar
Tirats
dau volum
especial editat per la Societat per l'Estudis de las Lengas Romanicas en 1901
(pp 41-110), amb lo títol "CONTES LENGADOUCIANS - Dau pioch de
Sant-Loup au pioch de Sant-Cla". Ne donam lo tèxt integrau normalizat
(en respiechant la lenga e los quauques francismes). La lenga populara rica e
granada de Thérond ne fai un prosator remarcat de sa generacion. I a d’interessantas
expressions de repescar (dins pas gaire tot aquò serà ajustat als « lexics »).
Om s’estonarà benlèu de la misoginia descabestrada dau prumièr raconte, mas se
cau rapelar que l’autor serà lo prumièr a militar per que las femnas prengan sa
plena plaça en politica… dau temps,
vint ans puòi, de son engatjament comunista.
6. LAS PÈCHAS DE MAURAS (CÒNTE DE SANT-CLAR)
Lo puòg de Sant Lop
A MON MÈSTRE, LO MASELIÈR
Per las metre a l’òsca, – pense qu’avètz devinhat de
quau parle, – per las metre a l’òsca, vòle
ben que i ague pas cinquanta mila biais de se ié prene; mès de qu’es de
besonh de tant ? S’agís que n’i ague un bòn, pas vrai? e que se fíquen los
autres!
Òr, lo bòn biais i es, e totes lo conoissètz, au
mens per ausit dire, amai, se cau, quauques uns per l’avedre emplegat... Chut!
parlem pas de ce que facha. D’abòrd aquò’s d'afaires qu’arregardan pas degús, e
quant a ieu, soi aicí simplament per vos contar, s’avètz de temps de rèsta,
cossí un còp aquel bòn biais aguèt doble succès. Benlèu sabètz pas lo fèt.
Prenguem las causas per son fiu.
*
**
I aviá, a las Matèlas, un joine òme que sonarem
Milòta. Aquel Milòta aviá perdut son paire de bòna ora e sa maire, la veusa
Nanon, aviá totjorn dich de non quand s'èra parlat de la remaridar. Coma enfant
de veusa èra adonc pas partit per son sòrt [=èra pas estat a l’armada]. E viviá
sans tròp de laguis, urós coma un rei, dins son ostalet de l’intrada dau
vilage. Ganhava de bravas jornadas, dins sos emperaus fasiá valer sos quauques
cantons, aviá totjorn la sopa escutlada lo vèspre quand arribava e la biaça
garnida lo matin quand partissiá; e de lònga sa maire lo teniá recatat e pròpre
e coma un anèl. Digatz-me de qué ié mancava?
Ailàs! la benurança, quand, per asard, passa
enquicòm aicí-de-bas, ié fai pas de lòngas fangas! .. En lavant sa bugada, un
ivèrn, Nanon acacèt un marrit raumàs. Lo raumàs, d’abòrd mau sonhat, venguèt
vilèn, talament vilèn que la paura n’escapèt pas. Quinze jorns après
l’enterravan.
Vejaquí donc nòstre Milòta sans ostalièiras. E ara,
cossí viure tot solet?... Trabalhar dòfòra coma un negre, tot lo sant-clame dau
jorn, e faire la cosina lo vèspre entre arribar, sustot quand i entendètz coma
un pòrc per escriure, es pas causa ben aisida, Milòta o volguèt ben ensajar,
mès, pecaire! quau t a vist e que te vei!... Au bot d’una mesada, el, autres
còps plen de carn e trionflant de santat, èra pus sec qu’un estelon e reganhava
d’òsses coma de trissons.
Se virèt
d’un autre biais e prenguèt pension en cò d’un de sos cosins. Aquò seguèt
sortir dau rèc per tombar dins la ribièira. Aimava los favuòus?... ié metián de
lentilhas; volguèsse de lentilhas?... ia reveniá de favuòus. E semblava encara
que ié faguèsson marmanda de lo noirir, amai que per aquò n’ié’n costèsse los
uòlhs de la tèsta. Un jorn, per pati-pata pas res, aguèron quauques pichòtas
rasons, e se quitèron brolhats a mòrt.
Milòta anèt a l’aubèrja. Se’n faguèt son sòu e ié ganhèt de manjar, pus
sovent qu a son torn, de vièlhs fricòts rabinats onte las moscas assegutavan
los peusses de la pachauda cosinièira.
De veire tot aquel varalh
finiguèt per se faire una resolucion.
Un
bèu dimenge, entre sortir de la messa prumièira, vestit de sas pus bèlas
braias, la blòda blua flambant-nòu, capèl e solièrs dels festenaus, Milòta
s’acarrairèt devèrs Sant-
Martin, gròs vilatjàs a tres
oras de las Matèlas.
E
pas pus lèu i arribar demandèt onte demorava lo vièlh Constant.
– Chaval!
encapitatz, quauqu’un ié diguèt: l'avètz tot just amont que ven de la messa
granda.
Coma
de-fet, Costant, que 1’aviá desvistat, se sarrava daus el.
– Hòla! aquò’s tus, Milòta?... Per
quante fèt d’asard t’endevenes aici?
– Soi vengut vos veire.
– As ben fach, mon òme...
Tè! pichòt, diguèt a-n-un manit que passava, aquí i a’n sòu per tus e vai-te’n
vite a l’ostau avisar Goton que çai avèm quauqu’un de dinnada,
qué ?... D’aquel temps
fariam pas mau d’anar gimblar’n veire; dises pas coma ieu?
– S'aquò vos agrada, vòle
ben.
– Sabes, mon enfant, cossí
ta paura maire aquò seguèt lèu lèste ? Sembla pas possible, una femna tant
galharda?..
Ah! ça, mès, diga-me: e quau
te fai la sopa ?
– M’en parletz pas, sioplèt,
que n’ai un vòmit.
E, pan per pan, ié contèt sa
vidassa desempuòi lo jorn qu'aviá enterrat sa maire.
– Acha! vòls que te digue de
qué fariái, s’ère tus?
– De qué fariatz ?
– Me maridariái.
– Adonc, conselhatz que me
maride?...
– Òi, me maridariái. Las
femnas son ben, mai-que-mai, testardas, gromandas,falordas, tot ce que diansis
volràs, mès ne’n cau. E, per téner un ostau e sonhar un òme, i a pas degús coma
elas. Marida-te, se me creses.
– E ben! a vos o dire drech,
soi vengut un pauc per aquò.
- As agut una bòna idèa.
Ne’n parlarem a Goton, totara, en dinnant, e veiràs que t’aurà lèu trobat ce
que cau.
– M’avètz pas laissat
acabar... M’an dich qu’aviatz vòstra filha prèsta a maridar, e, aladonc, me soi
pensat que, coma eriatz estats grands amics embé mon paure paire...
– Cossí!... me demandas
Catarina?
– Franc que m’atrobetz pas
un pro bòn partit per ela!...
– Es pas aquí lo picar de la
dalha, solament, sabes?... la pichòta es un pauc joina... e puòi...
– Anem, vese qu’aquò vos vai
pas. Escusatz; ne’n parlem pas mai.
– Mès si, aquò me vai: es a
tus qu’ai paur que t’anarà pas.Veja, aime mai francament t’o escutlar coma
n’es: ma filha pòt pas faire per tus; a dau mau de sa maire, es capuda coma un
ase e te fariá veire las pèiras... Aquò t’estona que, ieu, parle antau de ma
filha? Pardieu! o diriái pas a quauqu’un mai, mès tus, sabes ben que ton paire
me sauvèt la pèl quand fasiam ensèmble las guèrras d’Itàlia, e veses ben que
seriá una gròssa consciéncia se te laissave engusir!... Qu’un autre me la demande e, bòta, l’ase-forres se ié
fau tant de còntes!...
– Oi, oi, tot aquò reven a
dire: « Te la vòle pas donar.»
- Quante bogre de caput que siás, pasmens!... Escota: la vòls?... e
ben! s’ela te vòu, la prendràs. Ié metrai pas d’empachaments. T’ai dich ce que
te deviái dire, tant pis per tus se fas
una michanta embarga. Anem totjorn beure quicòm e veirem quand serem a
l’ostau.
Per pas mai alongar lo
tapís, saupretz que Catarina atrobèt Milòta a son gost e qu’un mes aprés, lo
temps d'alestir los papièrs e lo rèsta, la nòça se faguèt sans tròp de bruch,
per amòr dau dòu dau nòvi.
L’endeman de son maridatge, Milòta emmenèt sa femna
a las Matèlas. Passèt lo prumièr jorn a ié faire conóisser los parents e los
vesins, passejar lo vilatge e visitar los bochèrs,
espicièrs, bolangèrs e jardinièrs onte caudriá que
s'aprovesiguèsse de fartalha. E coma aquel prumièr jorn avián dinnat en cò d’un
parent e sopat en cò d’un autre, lo segond jorn
Milòta volguèt metre Catarina a l'acostuma de
l’ostau, ié mostrèt onte se teniá la lenha, cossí se tirava l’aiga dau potz, e
patin e cofin. Puòi, lo vèspre, ié diguèt:
– Ma femneta, aquò’s pas lo tot de se potonejar: Cau
trabalhar. Deman anarai a la jornada. Me portaràs lo dinnar, qué?
– E se lo preniás?
– Non; aime mai que me lo pòrtes tot caud, e te
farai doas gròssas potonas per la paga, veiràs. Sabes onte descaucèle?... t’o
faguère veire quand veniam de Sant-Martin.
– Bondieu!... amont tant luònh!
– Tant luònh?... Es una passejada. Dins mièja-ora se
fai lo vai-e-ven. Siágues aquí a miegjorn, pas vrai?
Catarina faguèt ben quauques morres, mès diguèt pas
de non.
Lo tresième jorn donc, Milòta descaucelava embé
granda afeccion, content coma un Pièrre, e bavava quasiment, pas que de pensar que totara sa polida
femneta ié portariá la sopa e lo fricòt caudets, embé quauques potons per la
dessèrta.
Quora veguèt los lauraires dels entorns desatalar,
la joncha acabada:
– An! se pensèt, Catarina partirà lèu de 1’ostau.
Pasmens, lo temps passava, una ora, doas oras
benlèu, e degús veniá pas. Lo paure Milòta se sentissiá l'estomac tèu e sabiá
pas de qué s’imaginar. Mes quand, a fòrça d’esperar,
s'avisèt que lo sorelh penjava pro vers lo cochant:
– Es pas possible, ço diguèt; i a quicòm de mai o de
mens.
Plantèt aquí ostisses e trabalh, s’entanchèt de
ganhar las Matèlas e i arribèt que tot juste lo relòtge picava doas. Anèt
vitament a 1’ostau, dobriguèt la pòrta un pauc apreandós
e, te devistèt dequé?... Madama, ben carrada au
canton dau fuòc, que se galaminava, e que chorlava son cafeton, tranquillament.
– A! ça, diga, de quau te ficas?... Es antau que me
pòrtas lo dinnar?...
– Lo
caliá prene, coma t’aviái dich.
– Terrè! ... e se ieu aime mai que me lo pòrtes?...
Ton paire m a avertit qu’èras capuda: e ben! bòta! serem dos, e veirem quau
ganharà. Per ara, me vas metre lèu-leu lo dinnar dins un panièr e vendràs embé
ieu, sioplèt!
– E ben! òi, corrisse! M’as forrat d’un caire, la,
vòs que t’o digue?
– A! t’ai forrat d’un caire?,.... Ah! siás morruda,
atanben? E saique creiriás de me téner sòrga?... Espèra-te un pauc.
E Milòta, que la fotra lo preniá, agantèt un bilhòt,
un brave manche qu’aviá pas ’ncara servit e, tabasa m’aquò! t’estrenèt sus las
còstas de Madama a i espolsarlas arnas un pauc
coma se deu. Madama faguèt ben mina de se rebilhar,
mès, pecaire! de qué pesa una femna a’n’un òme, sustot quand la fam lo
secuta ? ... Volguèt se metre a cridar secors: òcben oi! dau mai eridava,
dau mai los còps plovián sarrats: l’un esperava pas l’autre. Finiguèt per se
revolumar dins un canton e dernandar perdon tot en soscant.
– Es aquò que ne’n seriá una! cridava Milòta. Ieu
trimariái coma un paure Janet e tus seriás aicí dins la joguina!... Veja, causís: carga las braias o carga los cotilhons. Se cargas las braias, anaràs
a la jornada e ieu te portarai lo recate, siágues tranquilla. Mès, se gardas
los cotilhons e que me quites las braias, marcha-me ric-a-ric quand te dirai
quicòm, autrament serà ieu que te levarai lo pecat de pigritge... Vòls venir me
portar lo dinnar, òi o non ?...
– Si... si... vendrai.
– E deman ié seràs a l'ora?
– Ié.. serai... a l’ora.
– E ben! ma filha, fai m’una gròssa potonassa e que
ce qu’es passat siágue passat.
I aviá dejà sièis meses que Milòta era maridat e per
la vertut de quauques tisanas de bòi o de quauques bòns bolhons d’euse,
remendats de temps en temps, aviá fach de sa cosinièira una, femna coma las
caudriá totas.
Quau vos a pas dich mèmes que Catarina, s’avisant
que son òme èra un polit òmenet, ben embiaissat e mai que galant, se’n rendèt
amorosa que tot plen?... E lo sonhava, lo tintorlejava, sabiá pas pus de qué faire
per lo complaire! L’auriá totjorn volgut emb ela: semblavan Crochet e Malheta.
Dins aquelas entremièjas venguèt la fièira de
Sant-Martin, qu’es lo tres de mai, per la Crotz. Coma de juste cauguèt que
Milòta e sa femna anèsson passar la fèsta en cò de papeta Constant e de mameta
Goton.
Vos dirai pas cossí la fièira se festegèt: sabètz
que dins aquelas escasenças la fartalha a lo drech de rotlar. Venguem-ne
d’ausida a la fin dau dinnar.
Milòta sortissiá sa pipa per ne’n pipar una, quand
s’avisèt qu’aviá pas pus de tabat.
– Catarina, vòls m'anar querre quatre sòus de tabat,
sioplèt ?
– Òi, mon òme... E se te’n portave un
paquet ?... Es pas chaca jorn fèsta.
– Diga, diga, santa-fotrala! sai que acabaràs de
dinnar?
caïnegèt la vièlha. As paur que lo cròmpe pas son
tabat, ton òme, quand s’enanaràn au cafè?...
– Ò ! botatz, ma maire, aurai ben lo temps d’acabar
totara.
E Catarina sortiguèt, entrement que la vièlha,
rondinant e repotegant, intrava dins la cambra per sabe pas de qué faire. Mès,
pr’exemple! se quauqu’un tombava de son naut, se i’aviá’n òme estabosit e
desvariat, aquò’s èra ben lo vièlh Constant.
– Bondieu!... diguèt a son gendre, an chanjat nòstre
ase a la fièira, es pas possible! Cossí, diansis! as poscut faire per avedre
una femna tant obeïssenta?
– I ai empegat lo remèdi, pas mai.
– Lo remèdi ?... De qué me cantas aquí? I a
donc quauque remèdi que saches ?
– Mès pense que volètz rire, saique? Lo sabètz de
dabans ieu.
– T’assegure que nò. Veses pas que trefolisse que me
lo digues?
– Anem, volètz badinar. S’agís pas mai que de faire
varalhar Monsur de l’Euse.
– Monsur Deleuse?... Quau es aquel Monsur
Deleuse?... Onte demòra?
– Tenètz, parlem franc: Quand las femnas vòlon pas
escotar, i a pas res coma de prene una bòna branca d’euse e de ié la faire
tastar dessús l’esquina. Aquí i avètz lo levat de mes. E sètz pas a saupre qu’emb un bòn levat se fai mai que mai de
bòna pasta.
– Fotre! e siás solide qu’aquel remèdi fague d’efèt?
– Ne’n venètz de veire una pròva.
– Òi, mon Dieu! que ieu t’age pas conoscut pus lèu!
.. Un remèdi tant simple!... Goton! ... Goton! .. o! Goton?
– Au diable! bramaire; dequé tròn japas ?
– Goton, vai me quèrre de tabat.
– Ieu?... As lo frònt de me dire aquò, a
iéu ?.... Vai-te’n ié tus, vai, bogre de vièlh canhòt.
– Vòls pas m’anar querre de tabat ?
– Non, quaranta còps non. Ah! ça, mès, diga, de qué
te pren?
Aladonc lo vièlh Constant agantèt lo manche de
l’escoba e se forrèt a tabasar sus las còstas de Goton, sus l’esquina, sus la
clòsca, pertot: semblava a pretzfach e ié mandava
coma un sord.. Se son gendre l’empachèsse pas, la
quitava freja.
– Laissa-me faire, cridava. Aquela garça me n a fach
veire de totas desempuòi vint-e-cinc ans que siam ensemble. A mon torn... Ié
vas quèrre de tabat?...
E Goton anèt querre de tabat, entrament que Constant remenava de lònga :
– Un remèdi tant simple!... Quicòm de tant comòde!...
Camaradas, s’avètz de-besonh de ne’n mai saupre,
escrivètz a Milòta que viu totjorn, a las Matèlas. Vos donarà totas las
consultas que vos seràn necessàrias, e a gratis encara. Vesètz que caudriá pas
avedre los tres sòus dau timbre per se’n passar.
Au bòn amic cetòri Josèp Solet.
Disèm donc qu’aquel an, vièlh papeta Nadau se’n
venguèt tot dringa-dranga davant lo Sénher-Paire et ie faguèt antau sos plèntis
e mèntis:
– Mèstre, soi a cap de camin: mos uòlhs de-lònga
parpelejan, i ausisse pas mai qu’un topin, mas cambas se’n van tot debitòribus,
e, dau mendre freg, tossisse coma una feda gamada. Podriatz-ti pas mandar
quauqu’un mai a ma plaça per faire d’ara-en-lai lo viatge nadalenc?... Manca
pas de joinessa...
– Nadau! Nadau! es pas ton vielhonge sol que
t’encita a-n-aquela demanda!...
– Es vrai, Senhor, es pas mon vièlhonge sol. Es que
sabe pas pus cossí m’engincar per ben complir mon òbra. Se i a de paures
mesquins que s'ameritarián ce bèu et ce pus
bèu, de quatre còps tres an pas ges d’esclòps nimai
de chiminièiras; e los traça d’arnèsses en quau revendriá de ié foitar las
ancas jusca tant que fumèsson, gastats e poirits per sos sants-fotraus de
parents, se veson crompar tot çò que lo diable ié fai lusir davant sos uòlhs...
Vos dise, Mèstre, que n’i auriá per se batre embé son ombra. Atanben chaca
annada me fau pichè de marrit sang.
– O prenes tròp au viu, mon paure Nadau: sabes pas
faire ton mestièr.
– Sabe pas faire mon mestièr!... Vierja Maire,
l’ausissètz! ... O Mèstre, Mèstre ! sai que volètz que desborrone ?
– Anem! anem! pausa ton
sang, sant òme. Per
aqueste an i anarem, sus tèrra, totes dos. E veiràs qu’es pas mau-aisit
d’entolhar los afaires un pauc coma se deu.
Quand seguèt la nuòch que caliá, Nòstre-Sénher e
Nadau, seguits d’un vòl d’anjos e d’anjonèlas, carrejant quau de gromanditges,
quau de jogalhas, quau de patin, quau de
cofin, saliguèron dau Cièl e, zo! camina que
caminaràs!
S’agandiguèron lèu-lèu a-n-una granda vilassa.
Intrèron dins l’un dels pus polits ostaus e s’endevenguèron finalament en mitan
d’una cambreta emblancada e caudeta, onte una
serviciala s’entanchava de cochar’n manit de sèt o
uòch ans.
– Ieu me vòle pas cochar, caïnejava lo pichòt ; ai
pas vist mamà de tot uòi : me la cau esperar.
– Mès, Monsur Bòb, Madama la Marquesa intrarà
tardièira, amai benlèu pas que deman. Sabètz ben qu’es anada en cò de Madama la
Comtessa.
– E mon papà, quora vendrà ?
– Monsur lo Marqués es a sa societat dau Bòn-Secors.
S’ocupan de-vèspre dels paures vergonhoses : n’auràn per un bòn brieu.
– E ben! oi, cresètz aquela!... S’enchautan pas mau
dels paures vergonhoses! Fan a las cartas tota la nuòch : sai que vos imaginatz
qu’o sabe pas?....
Anem! seguetz sage, Monsur Bòb ; fasètz vòstre
sòm-sòm. Vau metre vòstre solieiret dedins la chiminièira e benlèu Nadau vos
portarà lo polit manège, lo bèu fusilh amai lo gròs porrichinèla que
demandaviatz tant.
– Tè! tè! de qué me cantatz!... N’i a pas ges de
Nadaus : es mamà que vos a dich de crompar tot ce que voliái. Amai se m’o avètz
pas crompat coma o vòle, bòta! ié
dirai qu’avètz gardat d’argent.
Aquò dich, totjorn fonhós, l’enfanton s’enfurguèt
dins lo liechet, que la bòna i aviá caufat, e se virèt còntra la muralha en
rondinant :
– Quand serai grand, quand papà e mamà seran vièlhs,
demoraràn aicí totes solets, se vòlon. Per ieu serà mon torn d’anar faire
drilhança.
Sus aquelas bèlas entencions coma, fin-finala,
Pichòt-Òme èra lo pus fòrt, lo manidet cuguèt las parpelegas. La serviciala,
còp-sus-còp, anèt quèrre ce que caliá e ne’n clafiguèt la chiminièira. Puòi se
retirèt dedins la cambra que tocava.
– Quand vos o disiái, Mèstre, faguèt Nadau. Aquí’ n
polissonòt que s’èra pas estat totara per quicòm!...
Mès Nòstre-Sénher, sans respòndre, enlevèt los
amusatges qu’aviá portat la serviciala e, au grand estabosiment de Nadau,
n'i’en metèt a la plaça de fòrça pus bèus, e tant, e tant
que n’i’en posquèt anar.
– E ara sauvem-nos qu’avèm pas de temps a perdre.
*
**
Faguèron antau fòrça distribucions, Nadau de mai en
mai estomacat dau biais de Nòstre-Sénher que semblava, a tustas-e butas, bailar
marmanda als uns e als autres, barraca!
Un còp s'engulhèron dedins la chiminièira d'un
pichòt ostalet, un ostau de trabalhador, pas gaire cossut, mès recatat e pròpre
coma un anèl de veire. L’òme, la femna e sos dos manits venián de sortir de la
messa de mièja-nuòch. Avián vitament envalat un talhon d’estofat emb un bòn còp
de vin, e se capitavan ara dins la cambra comuna. La maire desvestissiá lo pus
pichòt, entrament que l’ainat se desabilhava tot sol.
– Diga, mamanòta, faguèt lo caganís, es pas vrai que
siái estat sage?
– Si, mon Pierronèl, siás estat ben sage.
– Aladonc, creses que me lo portarà mon tambor, lo
vièlh Nadau?
– Sabe pas ; benlèu si.
– Ieu, diguèt l'ainadet, se me pòrta mon polit
libre, vòle de-lònga èstre lo prumièr de l’escòla. Coma aquò n'aurai un autre,
l’an que ven.
– Anem, enfants, venguèt lo paire, fasètz passar
vòstres esclòps.Vejaquí los de Loïset a man drecha e los de Pierronèl a man
gaucha... Bòn! e ara se cau vite endormir, autrament puòi Nadau seriá passat.
– Un gròs poton, mon papà
– Una braçada, ma maireta.
– La!... dormissètz, minhòts.
E tanlèu qu’agèron ben acatat los manits dins son
liechet, los parents a son torn s’empalhèron. Mès dins un res de temps lo paire
se levèt.
– Dormisson, ço-diguèt... Onte as mes los amusatges,
Margarida?
– Lo darnièr tirador de la comòda... A man drecha...
L’as ?
– Òi, o tène : aquí lo libre e aquí lo tambor.
– Cossí van èstre contents, mos polits anhelons!...
Es egal, Joanon, auriái ben volgut crompar a Loïset,
qu’es tant atrabalit, sa boèta de colors, amai a Pierronèl, qu’es brave coma un
ànjol, sos soldatets de bòi... Mès sai que nos n’auriá tròp costat : dises pas
coma ieu?
– De qué vòls, ma miga! Los enfants son
fantasieiroses : s’òm los escotava, òm s’arroïnariá. Serà per l’an-que-ven se
Dieu-z-o vòu.
Lo paire mai se cochèt e lèu tot dormiguèt.
– Ò! lo brave monde! Ò! los paures minhòts!
s’esclamèt Nadau, la larmeta a l’uòlh. Anjonèls, entanchatz-vos de ié romplir
la chiminièira.
Chut! marmurèt Nòstre-Sénher, que d’un signe
arrestèt los ànjols. E, se clinant de-vèrs lo lièch dels manidons, ben doçament
faguèt dos potons a chacun ; puòi, sorrisent, diguèt :
– Anem! musem pas, qu’avèm pas acabat nòstra òbra.
*
**
La nuòch èra negra coma la pega. Los òrres gingolums
de la bisa estrementissián. E fasiá’n freg que pelava.
Nòstre-Sénher e Nadau, arribats a-n-un ròdol
montanhós, intrèron dins una espècia de cabanòta que, pecaire! prechava pas
fortuna. I aviá pas mai que dos membres : una cambra emb una cosina. Dins la
cambra, un lièch; e dins lo lièch, una manida de nòu o dètz ans que semblava
dormir. Ras de la chiminièira de la cosina, onte quauques estelons getavan sa
mingra clartat, une vièlha que pregava Dieu.
– Ò Nòstre-Sénher! ço-disiá, agetz pietat de ma
pichòta.
Tres ans i a adejà que prengueriatz ma filha :
vòstra volontat siágue facha... Mon gendre, aladonc, èra encara un brave òme...
Perqué, mon Dieu! perqué fau-ti qu’aquela Goton,
que los aima totes, i age fach un tant marrit
paire?... Mon Dieu! perdonatz a-n-aqueles maluroses; mon Dieu! garissètz ma
Nenon ; mon Dieu! gardatz la santat als que
nos secorrisson...
– Ma grand!... Ma grand!...
– Soi aquí, ma filheta.
– Òi! se sabiatz, ma Grand, lo polit songe que
fasiái! Pantaisave que uòi èra Nadau. Aviái mes mon esclòp ras de la
chiminièira e i aviái atrovat una bèla petèta : coma aquela, sabès? que me
donèt ma paura maire... Ma Grand, quora serà Noè?
– Dins quauques jorns, ma filha... Tè, vòls-ti beure
ton remèdi, coma o a dich lo medecin?
– Oi, ma grand, que vòle lèu èstre garida... Anarem
a la messa de mièja-nuòch, pas vrai, ma grand ?
– I anarem, ma filha.
– Ma grand, ara qu’ai begut mon remèdi, cochaz-vos
qu'auriatz freg. Vesètz ben que vau milhor... Vòle que vos cochetz, ma grand.
– Òi, Nenon, me vau cochar.
La grand alòr se desabilhèt, damocèt los estelons
jota las cendres e puòi, a paupas, s’engulhèt dins lo lièch, au costat de la
pichòta.
– Mèstre, plorèt Nadau d'a-ginolhons als pès de
Nòstre-Sénher, Mèstre, agetz pietat dau paure monde : bailatz-ié lo de qué,
bailatz-ié la santat, bailatz-ié la benurança! ...
– E ben! regarda.
E d’ausida, un còp de vent espetaclós dessabranlèt
l’ostau. Las pòrtas e las fenèstras s’engrunèron. La vièlha, sasida per lo
freg, moriguèt sanglaeada. La pichòta, dins
una quinta de tos, vomiguèt tot son sang...
Mès vejaquí tanben qu’un grand esclaire esbrilhaudèt
lo membre, que de cants armonioses s’ausiguèron, e qu'una femna tota emblancada
emportèt la manida mòrta, emb aqueste crit trionfant :
– Ma filha! ma filha! ...
Lo vièlh Nadau comprenguet. E
totjorn a, ginolhs davant lo Senhor:
– Vos sol sètz grand, Vos sol sètz bòn, Vos sol sètz
juste!... Avètz bailat d’amusatges ne’n-vòls-aquí-n’as & l’enfant dau
riche: pecaire! es encara lo mens urós, d’abòrd qu’a
pas l’amor dels sieus!... Loïset e Pierronèl los
avètz quitats coma èran: de qu’avián de besonh de mai?... E la paura Nenon,
l’avètz mandada rejónher sa maire: es ela la milhor
despartida!
... Desempuòi Nadau a représ chaca an lo colar, sans
se faire tirar l’aurelha.
3. LO MAU DE NAS
Per l’amic J.H. Galibèrt
Se i a de monde que naisson embé la crespina, n’i
'en manca pas atanben qu a sa naissença, quauque marrida masca sembla i avedre dich:
– Tus, faràs pas Marmanda.
D’aquestes èra Batiston. Lo conoissètz pas,
Batiston?.. Tirava de son paire per la tèsta: una clòsca coma un semalon; sa
maire l’aviá aurelhat d’aquò pus bèu: a faire se calcinar
de gelosiá totes los ases de Valena; sos uòlhs avián
pas jamai poscut anar de coteria, d’abòrd que l’un agachava París quand l’autre
voliá veire Roma; a nòu o dètz ans,
la picòta l’aviá cruvelat coma una tartan
castanhièira; e vejaquí qu’en agantant
sos vint-e-cinc, i espeliguèt sus lo
nas una espècia de botonet, d’abòrd ni tus ni vos, mès que puòi s’uflèt,
s’uflèt sans èime : talament qu’auriatz dich dau paure bigre qu’aviá, en mitan
de la figura, una figa, una aubergina o tot ce que vodretz, puslèu qu’un nas.
Aquò, pr’exemple, lo desondrava d’a-fons.
Un malur ven pas sans l’autre. Babèu, una gavacha
pas polidassa, es vrai, mès fresca, garruda e bèu coissin de carn, qu’enjusca
aladonc l’aviá pro volontat, lo voliá
pas pus conóisser, ni per figura ni per pintrura.
Lo bardotàs parlava adejà de s’anar negar.
– Bòta! ié diguèt Babaròt, son camarada fidèl,
fagues pas l’ase. De te negar t’aponcharà pas ’n fus, e ié seràs totjorn a
temps. Vaudriá mai qu’anèsses a Montpelhièr veire un
d’aqueles monsurs de la Medecina. Garisson de la
ronha, dau mau negre, de patin amai de cofin, e vòls pas que te gariguèsson
d’un traça de mau de nas ?...
Tant i a que Batiston repiutèt a l’espèr, e
convenguèron d’anar totes dos au Clapàs.
Partiguèron pas pus tard que l’endeman, amai que
seguèsse un divendres. E, entre sortir de la gara, als prumièrs passes dins la
carrièira Magalona, Babaròt diguèt :
Monsur Chaplatot, que lo fan tant e tant entendut,
demòra perquinaicí... A ! tè, vejaquí son ostau. Mònta-ié per veire de qué te
dirà. T’esperarai au cafè d’en fàcia.
Batiston montèt. Coma per un fèt d’asard, aquel
jorn, i’aviá pas tròp granda fòga de monde. Atanben esperèt pas gaire mai d’una
mièja-orada dabans que seguèsse son torn.
Quand seguèt son tor, mostrèt donc sa bèla figa en contant cossí lo mau
se i èra mes.
– Dindines! diguèt lo medecin, se fasiá ora que
venguessiatz, camarada. Mès, malurós que sètz, vesiatz pas qu’aquel mau auriá
poscut vos manjar tota la figura ?...
Enfin, ié sèm encara a temps par l’arrestar :
solament, sabètz ? i a pas a dire
mon bèl amic, lo cau copar. Una pichòta minuta es lèu passada quand se’n deu
pas pus parlar... Anem ! Vau apreparar los ostisses.
Diguèt aquò dins son francés. Òr se capita que, per
lo francimand, Batiston i a pas jamai
res dessoblidat. Saique deuguèt comprene jà per biò, lo tot es que se sauvèt
d’ausida sans dire solament : bèstia que siás aqui !
– A ! parla me’n de ton Chaplatot ! cridèt a
Babaròt, que l'esperava... Un polit ase ! N’avètz pas de nasses a ié tèner per
que vos los còpe?... Lo diable l’emportèsse !
D’aquí s'enanèron encò de Monsur Rasclet que demòra
jot l’Esplanada. Batiston intrèt tornarmai tot sol, e totescàs s’aviá badat que
lo medecin ié faguèt :
– Badinatz?...Volètz que siágue de-besonh de lo copar ?...
Se quauqu’un vos a dich aquò, pòt pas èstre qu’un cordonièr... Tenètz : vesètz
ben aquela botelheta ?... A pas l’er de res e pasmens ce que ten vau son pesant
d’òr. Prenètz-la, vojatz-ne’n dos degots sus vòstre nas, matin e vèspre, quinze
jorns a-de reng, e puòi retornatz me veire. D’un virar de man vos lo vòle
desrabar sans que vo ’n avisetz.
– Plèti ? Monsur.
– Una quinzenada, amai pas que dotze jorns, se
cau.
– E cresètz que se desrabarà ?
– Pr’exemple !... Volriái ben veire que se desrabèsse
pas ! Capon-de-sòrt ! la podètz gardar vòstra salla besonha! Vòle pas que se
desrabe, entendètz ?... Aimariái mai m'anar forrar dins lo Les emb una pèira au
còl d’un parelh de quintaus.. Adissiatz !
Se Babaròt, que l'esperava, l’arrestèsse pas, saique
corririá encara.
– Escota, l’arresonèt Babaròt, çai sèm, çai sèm ! Òm
tròba pas totjorn a s’acomodar dau prumièr còp. I’avèm encara lo famós Potinga
: quau sap se ié farà pas la cambeta a totes.
*
**
Monsur Potinga, el, diguèt aiçò :
– Es pas de besonh ni de lo copar, ni de lo
desrabar. Prenètz tant solament l’enguent que vos vau bailar, fretatz-vos’n lo
nas quatre o cinq jorns de fila, davans de vos cochar, sièis lo mai, e, botatz
! tombarà tot solet.
– Disètz ?...
– Amai vòle perdre mon nom se n’i’en demòra quand se
ditz una brisa.
– Petard-de-petard ! sètz un ase, volètz que vos o
digue !... Lo diable vos curèsse, vos e totes los autres espèças de sabarnaus
pas mai bòns que per crocar los sòus dau paure monde !... Anatz vos faire
tondre, borriscòt !
E fusèt coma un lamp, sans que degús lo posquèsse
reténer, ni per resosn, ni per fotre ni motre.
Eh ben ! achatz de qu’es pas quand lo destin vòu
virar? En corriguent coma un chin fòl, s’embronquèt a quauque calhau, s’espatèt
de tot son lòng e s’abimèt lo morre còntra un butaron. L’emportèron a
l’espitau, estavanit e la tèsta tota ensagnosida. Ié demorèt per lo mens una
mesada e, quand sortiguèt, garit d’a-fons, son mau de nas aguèt passat per
malha. Coma aquò’s ieu que vos o dise.
La finicion es que Babèu l’a mai volgut, que se son
maridats e que sabe pas s'auràn fòrça d’enfants.
AU CAMARADA PAUL AMAT
Es velha de Nadau e, coma aquò se sap, los cafès,
aquel jorn, se barran pas de bòna ora. Atanben encara i a de monde, dins lo
pichòt cafeton de Pitança, amai que se sarre mièja-
nuòch.
N’i a pas, perdí, que tot ne siágue, d’abòrd que lo
darnièr de la messa sonarà lèu e que los que son pas a la Capèla blanca an
gandit vers la glèisa; mès, per i avedre la mièja-dotzena, i es. Niqueta, de
l’aubèrja dau Lion d’òr, e Tisana, lo factor de las pòstas, atissats a-n-una
partida de damas que jamai non finís, son los sols d’ataulats ; los autres,
Cocomèla lo bochèr, Patanegra lo marechal, Bercagautas lo rasaire, Monsur
Sentisabòtas lo vièlh gendarma retratat, e Pitança lo cafetièr, fan lo rodelet
a l’entorn de la brasièira.
Onte es Cocomèla, se demanda pas quau ten lo
lec: n’ i a pas que per el. E totjorn
« ieu » : ieu aicí, ieu alai, ieu aiçò, ieu lo rèsta. Finís que vos fai
venir la tèsta coma una ola.
– Òi, es en vam de dire, d'anhèls antau se’n tua pas
trètze a la dotzena. S’aviatz vist quanta polida carn!... E
roginosa, e plena!... amai tendra que serà !... Anfin n’ai gardat
un gigòt per ieu. De qué tròn ! saique nòstra boca
es ben tan fina coma la de quauqu’un mai, e puòi, amai se digue, los cordonièrs
son pas totjorn los pus mau cauçats. Tant i a que d'aquesta ora es cuòch e deu
èstre davant lo fuòc a se manténer caud. Qu’un còp sortigan de la messa e,
botatz ! Ròsa e ieu ié direm quicòmnet, coma es vrai que sètz de brave monde.
Niqueta, a-n-aquel moment, bufa la darnièira dama de
Tisana ; ausís lo dich de Cocomèla, e, doçamenet :
– Diga, Tisana, manjariás pas un talhon de gigòt ?
– Onte vas embé ton un!... Saique amai n’ i agèsse
quatre !...
– Ieu, tanben, me sembla qu’un parelh de bònas
liscas me farián pas paur. Vòls que nos faguem convidar per Cocomèla ?
– Te convidarà coma plòu d’òli... Chaval, n’ i auriá
ben per se signar embé lo coide !
– Caucanha per que nos convide ! Vas veire.
S’auborant d’ausida, se sarra còntra la brasièira,
fai un vira-revira de sas mans davant lo fuòc, e, coma tot juste mièja-nuòch
pica au relòtge, se met a dire :
– Bondieu !
mièja-nuòch dejà? Òi, coma lo temps fila !... De qué dises, Tisana, s’anàvem
veire d’alestir aquel lebraud?
– Un lebraud ? Avètz un lebraud, vautres? totes ié
vénon en còr. Chaval de bossut ! vos mocatz pas embé los dets, camaradas !...
Saique o disètz per rire ?
– O disèm
ben per rire, mès totara, a taula emb el, rirem ben’ncara mai... A ! mèstre
Cocomèla ! tus creiriás benlèu d’èstre lo sol a ne’n faire de bòns !... Bòta,
se chaca còp
que se n’es virat de la nòstra t'èra pas solament
tombat qu’un peu de la clòsca, paura cabòça, cossí seriás pelada !
– Nom-de-pas-dieunes! coma dises, sètz pus fòrts que
ieu, vautres, au mens uòi. Un lebraud ? mès badinam pas ! Chanjariái ben per mon gigòt.
– Amai ne seriás pas la mitat d’un !... Sai que te
dòna lega ?
– Pòde pas dire de non.
– Eh ben! mès, se vòls, farem pache: vai-te’n quèrre
ton gigòt e mesclarem los reganhons... O s'aimas mai que portem lo tot a ton
ostau ?...
–
Per mòia! as aquí una bòna idèia... Es dich : a totara.
– De qué, totara ?... D’ausida, e sans mai
d’alònguis sieuplèt.
– Mès me cau be’sperar la femna ?...
– N’i en quitarem sa part... Terré ! esperar que
sortigan, e totescàs se sòna lo darnièr !... De qué dises d’aiçò, Tisana ?
Vei pas, solide, qu’avèm de dents d’un pan.
– Pamens pòde pas sans que Ròsa...
– Te dise que n’ i en quitarem sa part, mai ? Quant
d’armanacs !... E puòi, mon òrne, coma volràs. Demorem
coma èrem... An
! bòta, Tisana...
– Que se forre ! me decide. Vos fai pas res qu’o
mangem a l’ostau ?
– Au
contrari: ié serem pus tranquilles qu’a l’aubèrja. Lo
lebraud es pelat e tot. Vau dire a ma maire de lo metre a l’aste, d’alestir lo saupiquet e d’o
mandar tot a ton ostau. Dins l’afaire d’una mièja-orada, lo temps de tocar au
gigòt, e serà lèste. Podètz vos avançar.
*
**
Pamparigosta es un pichòt vilatjon bastit sus lo pè
d'un sèrre. En bas passa lo grand camin que fai la pus lònga e la pus polida carrièira. E d’aquel camin
partisson, per montar drech vèrs l’en-naut dau vilatge, quatre o cinc
carrièiretas. De manièra que, l’aubèrja dau Lion d’Òr estent sus lo grand camin
d’una man, e de l’autra man i aguent la Carrièira Nòva que ié fai vis-à-vis,
dau mitan d’aquesta carrièira, ont es l'ostau de Cocomèla, se vei mai-que-ben
la pòrta de l’aubèrja.
Niqueta es aladonc passat a son ostau. A, dich ce
que deviá dire a Catin, la serviciala, e a rejonhegut los autres.
Ara son ataulats. An engolit perquinaquí quauques
senserimbalhas : d’olivas, de saucissòt, e de qué sabe ieu ? Cocomèla ven
de decopar lo gigòt :
– Me n’anatz dire de novèlas, fai. Agachatz s’aquò’s
bèu !... Tè! Niqueta, fai-me lum a-n-aquela lisca, e tus, Tisana, arrapa-te
a-n-aquel talhon... E ben?...
– Mon òme, es famós.
– Quand afortisse quicòm, botatz, es paraula
d’evangèli. Vos o aviái ben dich ?
– Fiques ! quanta bòn morsèl qu'es aiçò !
– Entancha-te d’acabar’quel que ié tornaràs.
– Ò ! solide : seriá be’n pecat de s'arrestar tant
lèu.
– Vos geinetz pas, au mens. Vesètz que ne’n manca
pas.
E patin, e cofin. Cocomèla, que se resèrva per
lo lebraud, fai pas que barjacar entrament que los autres son afecionats au
trabalh de las dents. De segur sabon lo provèrbi : « Tota feda que
biala..... »
– Ié sèm, ié sèm! ditz Tisana, vau faire coma a mon
ostau. E! ben, e tus, Cocomèla?
– Manjatz, manjatz. Ieu, sabètz? la vianda de
bochariá n’ai pro. Se cau, manjarai un pauc mai de lebraud.
– Aquò t’arregarda ; ieu totjorn ié tòrne ; e tus,
Niqueta ?
– Fai tirar, te tendrai pè, vai !
Pasmens de morsèl en talhon, lo gigòt s'entancha.
– Sòna un pauc Catin, per veire onte ne son, ditz
Niqueta a Cocomèla.
Aqueste se met sus la pòrta e brama:
– « Catin !... Catin ! ...
– » De qué volètz ? rebèca la serviciala.
– « Aquel lebraud ?...
– » Lo lardan. »
– Vai ben, ço-ditz nòstre bochèr, en se frelhant las
mans ; vos faguetz pas de marrit sang, mos enfants, serà lèu prèste.
Ce qu’empacha pas que ven pas vite.
– Se me creses, Tisana, ditz Niqueta despacientat,
l’anaràs quèrre d’un còp de pè ; autrament aquelas femnas nos farián venir
cabras. E bolèga-te.
– Chaval ! deu ben èstre gròs, ven Cocomèla, quand
Tisana es partit, qu’encara siágue pas cuòch ?
– S’es gròs, dises ?... Imagina-te que quand Matura
lo portava dins son sac, ièr, n'i’en cresiái dos... Devinha quant fai ?
– Benlèu cinq liuras.
– Sièis liuras manca un quart, carn de cavilha.
Bòta, se l’aimas, poiràs ié faire ton òme... A ! ça, mès, de qué tròn forra
Tisana ?...
E Niqueta, a son torn, de dessús la pòrta, crida :
– Tisana... hòu !... te caudrà venir quèrre, tus
atanben ?
– Fotrau ! me brutle... Vèni portar lo saupiquet, au
mens.
– Vène.
*
**
E vejaquí ! .. Es pas de-besonh de dire se se faràn esperar
longtems, nòstres galapians. Es de creire mèmes que laissaràn passar Pascas,
amai la Trinitat.
5.
LOS CHINS AU PARADIS
Au SAUTA-RÒCS MATIEU CARLES
Vejaquí que quand aguèt rendut son arma « dans les
bras de son chien », coma ditz la cançon,Sant Ròc, totjorn seguit dau fidèl
animau, se’n venguèt tabasar a la pòrta dau Cièl.
Sant Pèire dobriguèt. Au collèga faguèt d’aculhs a
ne’n vòls aquí n’as ; mès, – los portièrs aiman pas los chins – quand s’agiguèt
dau companhon, barraca ! i’aguèt pas plan de
ié faire ausir una reson.
– Per veire, disiá son mèstre, lo pòde pas quitar
defòra : seriá ’na gròssa consciença. E puòi un sant Ròc sans son chin
semblariá pas de bòn, que diànsis ! Es coma s’òm parlava
d’un sant Pèire sans claus !...
– Ta! ta! ta ! tot aquò ’s de còntes. Lo Paradís es
pas fach per las bèstias.
– Terré !... vos o disètz ?... Emb’aquò que sant
Marc çai i a pas son lion, sant Jan son anhelon, Antòni son porcèl e de qué
tròn sabe ieu !... Mon chin vau tot aquel bestiau.
– Pas tant d’aleluiàs, vos dise. Los chins, los pòde
pas sentir.
– Benlèu aimariatz mai un gal?...
– Cossí ?... Auriatz pas un èr, per asard ?...
Intrarà pas, quand me sagnèsson !...
– Intrarà, quand perdriái mon nom !
S'aquò durèsse encara un brieu, – carcanha, tus !
carcanha ieu ! – fo-mé ! d’una paraula a l’autra las causas aurián mau virat.
Per un ben de patz, passèt Nòstre-Sénher. Escotèt lo
dire d'un chacun e, fin-finala, es a sant Ròc que
donèt drech. De manièra qu’aqueste, lo cap levat, embé son chin, la coeta en
l’èr, faguèron una intrada espetaclosa e trionfanta,
entrament que sant Pèire alongava dos pan de nas.
Tot se sap. Lo dictòn de la contèsta dels dos sants
s’espandiguèt en taca d’òli. Sus tèrra se’n parlèt amai s’en desparlèt. Encò
dels chins sustot, i’aguèt un rebaladís dau tròn.
Talament que s’acampèron totes, e que, los uns après
los autres o mai-que-mai totes
ensemble, metèron sa pelha a la bugada.
– Oi ! Sant Pèire a mancat l’escòla.
–Ié cau votar una agairada.
– Cau i anar faire charivàri.
– I a pas res coma de dinamita...
E patatin, e patatan.
A la perfin, un gròs dògo, una fòrta clòsca,
profitant d'un moment que lo borlís mainava, se metèt sus un butaron, sortiguèt
un papafard, tossiguèt, niflèt, escopiguèt e cridèt:
– Citòyens, s’agís pas de lanternejar. Escotatz ce
que ieu prepause : « Totes los chins de la chinariá, acampats en
Assemblada generala, vòtan de compliments estrambordats
au grand sant Ròc qu’a tant ben aparat sos dreches,
e decidon de ié mandar cinc delegats per i ofrir una medalha remembradoira,
crompada en soscripcion publica. »
– Òcben si,
qu’aquò’s parlat !... Bravò ! bravò ! bravissimò ! Viva sant Ròc !
L’escaufèstre s'amaisant lèu, la mocion seguèt
adoptada per lo biais de tres japadissas e los delegats desinhats : lo dògo
coma de juste, un chin de pargue, un caçairòt, un gròs cocarrro e lo danés d’un
cafetièr. Puòi se pachegèt e se sòunegèt per la medalha.
Quand tot seguèt lèste, perquinaquí uòch jorns
après, endimenjats coma d’ametlièrs florits, nòstres delegats enreguèron lo
camin dau Cièl. Vejaquí los davant la pòrta.
– Hòlà ! fai sant Pèire, quau i a ?
– Siam, ço-diguèt lo dògo que fasiá la lenga, siam
una deputacion de chins. Volriam intrar tant simplament per remetre a sant Ròc
una medalha que se i es ofrida.
– Ah ! ié mandan de medalhas ?... Esperatz que vos
vau dobrir.
Mès entre el se marmotiguèt : « Aicí mon
revenge qu’arriba. S’intran, vòle ben que la tèsta me saute ! »
– Pu-hu !... pu-hu ! .. faguèt entre dobrir :
dequ’es aquela carronhada ?... Seriá pas vautres, per asard, que
pudiriatz, Monsurs dels Chins ?...
Aquestes, plantats coma de cigarros, s’arregardèron,
embabochits.
– Òi, tròn ! empoisonatz mai qu’un rat mòrt !...
Bo-ai !... Anatz-vos en lavà, collègas. Es pas antau qu’òm intra, aicí !
Moquets e bèfis de l’afront, los chins s’enanèron
netejar dau milhor que posquèron ; mès, vai-te-quèrre ! quand revenguèron, sant
Pèire, en se tapant lo nas, cridèt tornar coma un avugle :
– Bondieu !... bèh !... la pudissina !
E coma en se niflejant l’un l’autre deuguèron
covenir que, dau rebors dau morre, i espelissiá’n perfum pas dels pus catolics,
se revirèron, aurelhas bassas e coetas entre
cambas.
A ! me digatz, lo grand crèba-còr quora, davant
totes los chins qu’esperavan en àncias,
lo dògo escullèt lo mau-avengut de sa mission. Pasmens degús ausèt pas levar
lenga tant totes se sentissián fautibles dau mème pecat.
Demoravan aquí, ravits en bròcas, quand un lobet
prenguèt l’antièna :
– E tròn ! de se desconsolar, aquòs aponcha pas un
fus ! Me sembla, selon mon pichòt sentiment, que fariam milhor de trobar ’n
estèc per garir lo mau.
– Es vrai !... Avètz reso : parlatz !... parlatz !
– I a ma mèstra, una persineta ensucrada, qu’a sas
dents que a’apoiridisson. Lo matin, tua las moscas de vint passes. Lo vèspre, a
l’encontrari, en l’embraçant son galant ié ditz : « Vòstra boca es, minhòta, un
brot de jaussemin ! »
– Pr’exemple !... e cossí pòt faire ?...
– Sant-fotralasses !... la perfuma ?
– Tè ! .... veja..., i’aviam pas pensat !..... òi !
d’aquel le-
vènti.....
E d'ausida chacun volguèt ensajar de l’estèc.
S’embatumèron de perfums totes los ròdols que caliá. Faguèt un efèt dau tròn de
Dieu. De l’avís de tot lo monde, Sant Pèire poiriá pas faire son refastinhós.
Sustot estent convengut qu’òm emplegariá pas mai que d'encens : se creiriá
d’èstre en quauque procession.
Pas pus tard que l’endeman, nòstres flambards
d’embaissadors, en quau s’èra ajustat, per lo ben grameciar,, lo chin de la
persineta ensucrada, s’adralhèron mai vers lo Paradís, cafits d’encens coma se
deu.
Malurosament per eles Sant Pèire èra avisat de tot.
E coma es un ratièr pinhastre, volguèt pas que seguèsse lo dich que los chins
intrarián au Cièl. Prenguèt adonc sas precaucions.
Tant i a que, tot en caminant, – dran-dran, – a-n-un
crosador, los chins s’endevenguèron cap a cap emb’una chinòta, escarrabilhada
que-tot-plen, acaçada coma una nòvia,
polida coma un sòu, l’uòlh viu, nas retorcit, e l’anar mai amorós qu’une cata
en febrièr.
– Dindines ! la faròta manida ! diguèt lo lobet.
– Chaval ! a-n-ont anatz, polit perdigalhon ? faguèt
lo chin de caça.
– Aguetz pas paur, madomaisèla, Siái aicí per vos
aparar ! ofriguèt lo chin de pargue.
– Venètz enjusca mon ostau, prepausèt lo
cafetier : beuretz un degot de liquor ?
– Vòstre amor, s'esclamèt lo dògo, ò ! ma polida,
serà l’estèla de ma vida !
– Bòta, marmurèt lo cocarro, se vòls... sabe un
amagador ! ...
– Plèti ? .. Braves monsus, sètz ben onèstes,
rebequèt la chinòta en faguent sa cata-banhada, en se fadejant, s’amanhagant,
remenant lo cuòu, patin, cofin... Solament, sabètz? m'espèran.
– Venèm embé vos, japèron totes coma un sol òme.
E zo ! afrescadets, alinfrats, entrefolits,
afolatrits, marmotiguent de fadorlitges, d'apromesaas, de catimèlas,
l’acostairant, la nistant, l'alisant, se frelhant d’ela anfin, totes
la seguiguèron.
Òr, se capita qu'avián a faire emb’ usa arrotinada
que, aleiçonada coma cau, los menèt tot drech en infèrn. E Santan, content de
jogar ’n marrit torn a sant Ròc, los embarrèt d’aquò pus bèu.
L’amor es una perdicion.
*
**
Desempuòi aquel jorn, los chins de la Tèrra espèran
de lònga lo retorn de sos messatgièrs. E vejaquí per-de qué quand un chin ne
rescòntra un autre d’estrangièr, vai s'assegurar sus-còp se, per asard,
sentiriá pas l’encens.
6. LAS PÈCHAS DE MAURAS (CÒNTE DE SANT-CLAR)
AU MAJORAU, G. JORDANNE.
Tot lo monde sap qu’à Cèta i a, còntra la mar, la
montanha de Sant Clar. Los Cetòris i an bastit que-tot-plen de masets qu’apèlan
cabanas o barraquetas. Ié van passar lo dimenge. Mès es sustot per Sant Clar,
en mièg de Julhet, que se ié fai la fèsta e que se n’i’en cònta de cruèlas...
Vos’n dise pas mai.
........... Jaquet, après avedre escolat un prumiè
còp son veire, alumat sa pipa e bandit devèrs las estèlas quauques goladas de
fum, nos escutlèt aquesta.
I a d’aquò mai de quatre matins. Aviái totescasseta
una quinzena d’ans e fasiái banda ensemble embé cinq o sièis autres goàpos de
mon temps. Amai se uòi atrobatz en-quicòm
de tant bònas lamas e d’estampas d’aquel numeròt, o
vòle anà dire a Roma de tèstas ! Aurian sustot fach sagat, magat e pastenaga
per lo dich de nos ben borrar lo fafach au
despend de quauqu’un ; e se, dau mème còp,
fasiam venir cabra aquel quauqu’un, nos vejaquí contents cova de Pièrres : lo
rei aladonc èra pas nòstre cosin.
Lo pus lutrat de totes encara, lo mèstre, lo que
s’atrobava pas’n bogre ficat de ié faire cambeta en fèt de rusariás, aquò’s èra
lo paure Caramòta que moriguèt l’an de delai. Òi ! d’aquel tròn de muòla!... E
s’un còp vos encapava quicòm, auriá fach Marmanda e Masamet per n’arribar onte
voliá.
Ieu valiái pas mai que lo restant de la banda.
Quant au monsur Mauràs de quau vòle parlar, èra un
ancian marchand d’estòfas. Aviá tant e tant raubat, ivèrn coma estiu, a Joan o
a Guilhaume, sus la mesura e sus la qualitat,
que s'èra antau acampat mai de lovidòrs qu’un pesolhós
de lendes. Estacava pas per aquò sos chins embé de saucissa. Quante cuisto que
i aviá aqui ! Aviá quatre grands ostaus
dins la vila, e ! ben, per l’amor de ne’n tirar mai
de renda, demorava tot l’an solet coma
un cocut, dins una baraqueta sieuna per en amont dessús la Buta-Ronda (1). E
per
demorar antau luònh de pertot, car i aviá pas
aladonc tot
(1) Vièlh fòrt bastit per Vauban, sus lo revèrs dc
la montanha que regarda la mar e que son nom ditz pro sa fòrma.
à l'entorn las baraquetas que i a uòi, caliá ben que
seguèsse mai estacat a la moneda qu’un ase a-n-un siblet.
Diretz pas coma nautres disiam que, d’estremar
quiquòm de mau recatat d’un tal sarrapiastras, deviá èstre de pan benit dau
cièl ?...
Estudièrem donc l’anar de l’òme e nos avisèrem de
doas causas : la prumièira, que i aviá un grand terren a sa baraqueta, e, dins
aquel terren, doas famosas pechèiras ; la segonda, que monsur Mauràs davalava
en vila, l’estiu, chaca dissabte après sopar per se faire rasclar las gautas.
Tablèrem de ié brafar sas pèchas.
E quand seguèron perquinaquí pro maduretas, un bèu
dissabte, entrament que lo rasaire pelava lo morre de nòstre monsur, nautres
landèrem ié faire la barba a sas pechèiras.
Susàvem coma de gorgs, pas ’n peu que non faguèsse
son degot quand i arribèrem. Es vos dire la set de segaire que nos afalhocava e
se las pèchas aguèron la bròda. D’unes, escarlimpats sus las brancas, d’autres,
d’escambarlons sus la paret que i èra còntra, zo, aicí sèm ! tè ! tus, tè ! ieu
: borra-te que te borraràs ! Verdas o maduras tot ié passava, a-de-reng.
Seguèrem lèu
sadols e comols a las tocar’mbé lo det. Mès se podiam pas n’entripar mai, res
empachava pas que ne’n farciguèssem las pòchas e n’enfurguèssen mèmes dins la
camisa. Ce que faguèren sans mai d’armanacs.
Vai te quèrre ! òm es pas jamai tranquilles, Aviam
quasiment acabat quand, tot d’un còp, zac ! la pòrta se dobrís e quau
espelís ?.... monsur Mauràs. Amai lo bardòt aviá pas delembrat sa lenga au
coissin : chaval ! cossí petava son foet ! Entre nos veire, s’acorsèt de-vèrs
nautres en nos agairant de sotisas.
- Marrits subjècts ! volurs ! bregands ! canalhas
!...
Vòls pas sautar ?... ò ! que si. Encambèrem la
muralha e... sauva ! Solament Caramòta, sabe pas cossí tròn faguèt sa fatiga,
se s’encroquèt per las branchas o de qué, tant i a
que rodelèt de branca en branca e petèt d’esquinas
als pèses de monsur Mauràs. E vos l’auriá caugut entendre gingolar !
– Ai ! mon Dieu, ma maire ! siái mòrt.
Dau còp quitèrem de trepar e, casquilhats sus un
rocas, esperèrem per veire cossí las causas virarián.
Caramòta bramava de-lònga a vos faire galinar las
carns :
– Secors ! morisse. Ma maire !... Ma maire !...
adieu !
– De qu’avètz? dequ’avètz ? onte vos sètz fach
mau ? .. finiguèt per ié dire monsur Mauràs.
– Aquí... Ai ! ai !... pertot... Ai !... ai ! ma
camba !... òi ! de ma camba !
– Mès atanben cau que vos manque un bol per sautar
coma avètz fach. Que diànsis ! Vos auriái pas manjat, saique ? Per veire,
ensajatz de marchar.
– Pòde pas... Ò ! nàni, pòde pas... Au secors ! au
secors !
– Mon Dieu! se serà tuat, e me lo faràn pagar.
Volètz que vos pòrte jusqu’a ma baraqueta ? Prendretz un degot de rom, aquò vos
donarà d’estomac.
– Ò! oi, mon brave monsur... perdon ! perdon !... Me
quitetz pas morir aicí !
E monsur Mauràs, pietadós, – aviá sustot grand paur
de se’n faire de frèsses, – monsur Mauràs aucèt plan-planet lo malaute embé
suènh, lo panlevèt sus sos braces coma una bòna maire, puòi tot soscant e
dringa-dranga lo carguèt de son milhor devèrs sa cabana. Passavan davant la
pòrta de son jardin, encara dobrida, quand Caramòla bailèt una
autra gisclada.
– Pausatz-me !... me fasètz mau... Vite, vite !
morisse... Oi ! .. oi..
D’ausir tot aquel varalh nos èrem sarrats, a mitat
mòrts de paur e anàvem intrar en creseguent de trobar nòstre paure camarada au
raufelet. Juste monsur Mauràs lo pausava. Mès el, pas pus lèu tocar lo sòu, ban
! fiquèt un parelh de sauts coma un cabrit, dos o tres bruchs que... vòle pas
dire, e, adissiatz, monsur Mauràs, venètz me quèrre !...
Cossí l'atrobatz ?... Aquí per una.
*
**
L’an d’après, monsur Mauràs, escarnit, davalava per
se faire tombar la borra pas mai que lo dimenche au matin. Se provesissiá, tant
que i èra, de fartalha, òli, sau, tot lo diable e son trin, e se, per asard, la
setmana aviá de besonh de quicòm, l’anarà pas quèrre que dins lo bòn dau jorn.
La nuòch se cochava pas. Aviam bèu rodar de nuòch
entièiras a l’entorn de sa baraqueta, lo vesiam de-lònga tavanejar jota sos
aubres.
E pasmens, tròn-de-mila ! la petelega de ié brafar
sas pèchas nos prusissiá mai que mai, agromandits que n’èrem per l’an de
dabans. Las saupre aquí quasiment totas maduras, embé sos èrs de vos faire
lengueta, e pas podre solament ne’n tastar la coeta d'una, aquò’s pas juste,
disiam. Oi, mès cossí faire ?... Lo jorn, a despart que chacun aviam nòstre
trabalh, tròp de monde nos aurián poscut veire ; e la nuòch, franc d’assassinar
monsur Mauràs !...
Caramòta se grasilhava. Aquò lo tafurava encara mai
que nautres. Chifrava, carculava, rechifrava, recarculava, tant qu’a la fin
trapèt l’estèc.
– Quau a una cabra ? nos ditz un vèspre.
– Ieu, fai Janòt de la Liseta.
– A ben una esquitleta au còl, ta cabra ?
– Acha !... se vòls que ie siágue a la coeta ?
– Non, mès auriá poscut n’avedre pas ges... Vai vite
quèrre aquela esquitleta, vai, e bolèga-te... Las pèchas son nòstras,
camaradas.
Vos ai dejà dich, pas vrai, que i’aviá pas aladonc
sus la montanha las baraquetas que i a uòi. Los tres quarts dels terrens i èran
ermassits e ie possava pas mai que d’èrbas, de
bauca, d’arronzes, de pantacosta, de qué tròn sabe
ieu. Atanben pro de Cetòris noirrissián una cabra. La fasián gardar per sos enfants, l’estiu, sus la montanha,
amai i acampavan
e i estremavan de
pasturgatge per tot l'ivèrn.
De manièra que, donc, Janòt portèt lèu son esquitla,
e nos adralhèrem d’ausida devèrs la Buta-Ronda. Coma anàvem èstre renduts,
Caramòta diguèt :
–
Baila
aquela esquitla, baila. Vautres, anatz vos amagar totes darrièrs la muralha,
còntra las pechèiras. S’agís de pas s’embaurar : cau que monsur Mauràs vengue a
l'autre bòrd de son terren ; aquí lo picar de la dalha : mès ieu me’n cargue. E
quora veiretz de podre vendemiar las pèchas, esperetz pas que sòne l’angelus,
nimai vos endormiguetz pas sus lo rostit.
–
Seguèrem lèu au pòste. De per dessús la paret vesiam
monsur Mauràs que se passejava, tranquille coma Batista. S’aguèsse poscut
saupre ce que s’alestissiá !...
Vejaquí que tot d’un còp un bruch d’esquitla
s’ausiguèt :
– Drin-drin-drin ! Drin-drin-drin !
Monsur Mauràs entrecopèt sa passejada tot net, se
plantèt sus sas doas quilhas e l’ausiguèrem repotegar:
– De qu'es aquel destimborlat que garda sa
cabra,d’aquestas oras ?
– Drin-drin-drin ! Drin-drin-drin!
– Foches ! seriá pas quauque bèstia qu'aguèsse
escapat d'en-quicòm ?.....
– Drin-drin-drin ! Drin-drin-drin !
– Ai d'aquela garça ! me manjarà mas socas !...
Cabra !... Espèra-te... bisto !...
E, tot desvariat, se i’acorsèt per la virar.
– Onte siás, traça de cabra ?....
La cerquèt – cèrca que cercaràs ! – mai de
mièja-ora.
Amai encara l’atrobèt pas. Mès si-ben nautres sas
pèchas, pr’exemple !
Aquí per doas... De qué disètz ? ...
E la tresièma ?
La tresièma seguèt un novèl refrin de Caramòta que
tornamai flambava au lum.
Monsur Mauràs, aquel an, enzenguèt mai que ben una
espèça de sèti sus la camba d’un de sos aubres, manlevèt un fusilh doble a
quauqu’un e, en companha d'aquel ostís, passava sas nuòchs, carrat coma un
chafre, dins sa cambra verda.
– Bòta ! ni per aquela ! aquò te las sauvarà pas,
veniá Caramòta. Camaradas, vos assegure que las aurem, coma ai cinc dets a la
man. Esperatz solament que vos digue quand serà l’ora.
Esperàvem que nos diguèsse quand seriá l’ora, e
començàvem mèmes d’atrobar l’espèra un pauc longueta, quora, un vèspre,
Caramòta nos fai :
– Manjariatz pas una pècha, collègas ?
– Veja aquel !... onte vas embé ton una ?
– E ! ben, zo ! en rota.
Es uòi la nuòch
que cau. Lo que ne vòu que seguigue lo dòu.
Son plan èra ben simple. Nos mandèt tres, – ieu ne’n
fasiái un d’aqueles, – nos postar coma l’an de dabans per fintar monsur Mauràs
e i’acampar sas pèchas, s’un còp s’enanava de dessús son aubre. El embé los
autres, – la còla s’èra augmentada, desempuòi un an, de quauques bòns colars de
mai, – se carguèron de faire partir lo monsur.
Nos vejaquí totes tres onte se deu. Fasiá’na nuòch
de caumanhàs, un d’aqueles temps d'oratge tant grèus, tant siaus e tant
paurucs. Pas un polse d’èr, pas res que boleguèsse. Totescàs s’ausissiá
l’eternèl plorum que fai la mar per tant pausadissa que siágue, e, de temps en
temps, ben luònh, quauque rondinament de tronadissa. La nuòch èra negrassa mès,
quand d’asard ilhauçava, la mar, aval, semblava, un immensi lençòu blanc
espandit, la Buta-Ronda, una testassa de gigant copada, los aubres e las
bertassanhas, de trèvas o de fantaumas
qu’espelissián e s’avalissián còp sus còp. I aviá de qué avedre paur, e, s’ère
estat solet, l’ase-forres se me
seguèsse pas encorrit de tant de cambas qu’auriái agut !
Tot a-n-un còp de gingolums de catamiaula trauquèron
lo pesuc silenci, un beulòli gisclèt sa cridadissa espauruganta, un ulhauç
embrandèt los nívols e, d’en-naut, dau Sant Clar de voèsses linjas, menudas,
amai que devián pas avedre de granas a la gargamèla, quiulèron sus un èr
flaunhard :
– Ont anatz, pauras armetas perdudas ?
D’aval, dau fins fons de la mar, o benlèu dau
cementèri que i es còntra, d’autras voèsses gròssas, bassas, raufelosas, de
voèsses coma n’an, solide, los damnats, rebequèron d’un ton encolerit :
– Anam manjar las pèchas de Mauràs!
Puòi, pas pus res tornamai que lo planhum de la mar
e lo tròn totjorn luònh.
Monsur Mauràs s’estorrolhèt a las prumiáiraa voèsses
; a las segondas, sautèt per lo sòu e demorèt coma un cigarro, piquetat,
estabosit.
De pus près, aquesta fes, las voèsses recridèron :
– Ont anatz, pauras armetas perdudas ?
– Anam manjar las pèchas de Mauràs !
Monsur Mauràs, pecaire ! deviá tramblar coma un
jaune, car i ausissiam sas dents faire trica-traca. A l’esclaire d’un ulhauç lo
veguèrem tot caravirat, e soi ben segur qu’un gran de milh...
Mès quand las voèsses, que s’èran mai sarradas,
reprenguèron la mèma sansònha emb aqueste ajuston :
– E de qué faretz quand n’i aurà pas pus ?
– Manjarem Mauràs que i es dessús !
Lo paure vielhet, a ! fiques, carguèt sas cambas a
son còl e se sauvèt devèrs sa cabana : tocava pas lo sòu, volava. S’embarrèt a
clau, amai l’ausiguèrem rebalar de mòbles còntra la pòrta per la milhor
assolidar.
Entrament las trèvas contunhavan son charivari
d’infèrn e i escamotavan las pèchas jusqu'a-z-amen.
*
**
E l’an d’après ?
– Ò! l’an d’après, faguèt Jaquet, monsur Mauràs aguèt vendut sa baraqueta e nautres
changèrem nòstres catons... Mès aquí n’i a pro per ieu. Collèga Panòta, la cantas o
la cantas pas ?
– Vos la vau cantar.
E Panòta,
qu’es pas totjorn de luna, nos cantèt pasmens sa famosa : « Quand on fut toujours vertueux, – On
aime à voir lever l'aurore... »
7. L’ASE BLANC
AU MAJORAU
A. ARNAVIELLE.
Dins lo temps dels Senhors, lo castèl de Beviures,
amont tant naut quilhat sus l’acrin dau puòg d'Òrtols, èra pas coma es ara un
simple nisau sauvertós de beulòlis, de chòts, dugos e catamiaulas, mès si-ben
l’arrogantosa demorança d’una autra mena d’aucèls rapilhoses, mai assauvagits e
mai acarnassits que totes los de uòi, los ferotges barons de la Roqueta.
En l’an mila e quicòm lo mèstre de Beviures èra
Bernat lo Batalhièr.
Aquel Bernat lo Batalhièr teniá d’embarrada dins sa
torre levantina, emb una vièlha serviciala per tota companha, la joina Alís de
Trevièrs, de quau aviá çagatat paire, maire, fraires e sòrres, après i’avedre
pas quitat de son castèl quand se ditz una pèira sus l’autra.
E s’aviá esparnhat la joina Alís, aladonc manideta
de nòu o dètz ans, èra sufís que sos soldards, meravilhats de sa polidesa,
avián per ela cridat seba.
Desempuòi, la manida, maugrat que seguèsse de lònga
trista, dolenta e pallinosa, – paure aucelonet engabiat ! – aviá talament
crescut en gràcias e bèutats que s’èra ameritada l’escais-nom d’Alís la Bèla.
Saupretz de mai qu’a Fambeton, vilatjon dau baron
per dejota Beviures, i aviá 'n jovent
d’una vintena d’ans, fresc e finet, polit coma un sòu, que son nom èra Rimbaud,
e son trabalh de gardar los tropèls. Se disiá que d’el atanben Bernat aviá fach
perir tota la parentèla.
Un bòn jorn, en gardant sos motons au ras dau
castèl, devèrs lo caire dau levant, Rimbaud aviá devistat la joina presonièira
que se passejava malanconiosa dessús sa torrèla. E de la veire tant bèla, n’èra
estat enclausit. Talament que desempuòi, tot còp que lo baron èra partit en
guèrra, el se n’èra vengut gardar au mème ròdol. E, per i ensorelhar sa
solituda e i endormir son tristum, quora, embé son autbòi, jogava a la filheta
d’ers assolaires que non sai, quora, un pauc mai ausós, ié cantava de cançons
tiradas de son sicap, que disián de tant polidas causas.
Alís, quand Rimbaud cantava, de tant que sos cants i
agradavan, veniá totjorn sus sa torrèla per l’ausir. E cauguèt pas un molon de
temps per que lo jovent s’amorosiguèsse de la joventa que-tot-plen, e per que
la joventa traguèsse pas nimai de pèiras au jovent.
Adonc èra la nuòch de Nadau. Lo senhor embé sos
estafièrs e sacamands, avián ausit la messa dins la capèla dau castèl. Puòi
s’èran entaulats, en granda drilhança, dins la sala de las armariás, davant de
carnifalhas e de vins en abonde. E menavan grand çaganh, d’abòrd que Bernat
aviá dich a la començança dau reganhon : – Amics, beguem e mangem que çai i a
pas res de manca. Mès n’i aurà ben mai qu’aquò encara de mangilhas e de
bevendas, lo jorn, – e serà lèu, – que me maridarai emb Alís la Bèla.
Alís, ela, la paura minhòta, entre sortir de la
messa s’èra anada embarrar sola dins sa torrèla. Mès, a lòga de se cochar,
s’èra postada darriès son destrech fenestron per escotar lo Nadau de Rimbaud.
Car Rimbaud, mau-despièch dau freg que pelava, èra
vengut ié cantar son amor. E sa voètz, dins la nuòch de luna palla e gelada,
montava amistosa, linda e clarinèla.
Nadau ! Nadau ! Granda novèla !
Los ànjos cantan : « glòria ! »
Los Tres Reis seguisson l’estèla
Qu’a Betelèm deu los menar.
Los Tres Reis seguisson l’estèla
Qu’a Betelèm deu los menar.
Ieu m'es sempre una gaug novèla
Quand pòde vers vos caminar.
Just a-n-aquel moment un son de còrn resclantiguèt.
Un vièlh a barbassa blanca, agolopat dins una ropa blanquinosa e d’escambarlons
sus un ase tot blanc, veniá d’abitar davant lo castèl. Era el que, per faire
assaupre a las gents de dedins que quauqu’un demandava, aviá sonat dau còrn
penjat a-n-un piquet en fàcia de la pòrta, suivant la mòda d’alòr.
– Quau es aquò ? cridèt lèu un soudard de garda.
– Soi un paure vièlh ; trèpe desempuòi de matins e
soi arredut. Podriatz-ti pas nos donar la retirada a ieu emb a mon ase, per
l'amor de Dieu ?
Mès lo senhor, avertit dau fèct, faguèt respòndre :
– Que s’enane cochar au diable ! E se s’envai pas
lèu, acorsatz-ié los chins.
Lo paure vièlh s’entornèt. En s’entornant rescontrèt
Rimbaud que, au son dau còrn, aviá entrecopat son Nadau per saupre de qué
virava, e que veniá d’ausir la parlamenta.
– Venètz embé ieu, brave òme ; vos farai cochar.
E lo menèt dins la jaça caudeta onte, dins un canton
i aviá son lièeh de palha. Quand ié seguèron :
– Digatz, faguèt lo vièlh, es-ti pas vos, jovent,
que totara cantàvetz un tant polit Nadau ?
– Si-fèt.
– E per quau lo cantàvetz, se soi pas tròp curiós ?
Coma totes los amoroses. que sabon pas res téner,
Rimbaud diguèt son amor per Alís la Bèla.
– D’abòrd qu’es antau, jovent, vòle pas que per ieu
vos destorbetz de vòstra cantadissa. Montatz sus mon ase e tornatz au castèl.
Se d’asard quauqu’un voliá vos faire de
desaguicis, cridatz solament : « Arri ! Nadau. »
Quand
Rimbaud seguèt mai jota la torre levantina, l’auba veniá d’espelir,
blanquinèla. E lo jovent cantèt,, mai que mai afogat :
Nadau ! Nadau ! granda novèla !
Los ànjos cantan: Glòria!
Los Tres Reis seguisson l’estèla
Qu’a Betelèm deu los menar...
Òi ! cossí volriái m’enanar
Embé vos dòrs l’Auba novèla!
N’èra aquí quand, tot d’un còp, lo senhor e sas
gents, seguits de sos grands chins de pargue, saliguèron dau castèl.
– Tè ! tè ! A tus ! Acorsa ! Tòca-lo !...
E s’aclatavan per acampar de calhaus afins de
l’abatalhar. Mès Rimbaud faguèt pas que dire :
– Arri ! Nadau.
E vejaquí que se plantèron totes estabosits,
esglariats, arregassant d’uòlhs coma de paumas, car l’ase blanc veniá de se
pallevar dins l’èr, plan-planet, fins qu’aguèsse agandit l'en-naut de la
torrèla ont Alís, au bruch, èra adejà montada. Rimbaud agantèt la manida dins
sos braces, la metèt d’assetons davant el, e l’ase mai fusèt, emportant los
jovents dins l’emplanura celestiala, devèrs lo levant que rogejava. Agandiguèt
ansin lo grand rocàs espetaclós que sembla s’èstre demargat dau puòg de
Sant-Lop e se i apausèt. E aladonc aparesquèt a la vista, sus lo rocàs blu,
coma un immens bastiment que semblava vogar vers una mar de sang. Mès quand,
puòi, lo sorelh espeliguèt, se veguèt que lo bastiment èra tot uniment un grand
castelàs embé de nautas torrèlas que sas ombras, coma de lòngas àrpias, venián
jusqu’à Beviures, d’un èr de dire : « Seràs mieune ! »
E, de-fèt, los senhors de Montferrand faguèron lèu
la lèi als senhors de Beviures.
E vejaquí, tanben, cossí seguèt auborat aquel grand
castèl sus un rocàs tant escalabrós, car de creire que d’òmes aurián poscut ié
lo faire, autant vaudriá dire qu’un ase poiriá cantar la messa.
Gustàvi Thérond, (Biscam-pas.)
Cap a l'index alfabetic dels autors.
Cap
au somari analitic de la literatura