Francés-Ramon MARTIN

fabulista e lingüista (1777-1851)

 

Fins que René Merle [ "Aoutân n’émporta lou ven" - (Quelques données nouvelles sur François-Raymond Martin, auteur occitan de Montpellier)Revue des Langues Romanes - Tome XCI - 1987 - n°2] consagrèsse una nòta corteta mas documentada a aquel autor montpelhieirenc, se'n sabiá pas gaire,  relevant que, segon lo mot dau grand Ròcaferrièr, aviá exerçat una "veritabla dictatura" sus lo rodelet montpelhieirenc afeccionat per la lenga occitana a la començança dau sègle XVIII. Remandarem a aquesta nòta qu'es dempuòi Junh de 2005 sus lo oèb. Sèm pas obligats de partejar son analisi vitriolada ni de considerar lo montpelhieirenc coma "un parler identitaire mythique" (???) çò qu'es exactament lo rebors de la concepcion d'aqueste oebsiti... Mas l'egrègi cercaire nos baila d'entresenhas interessantas, pro que las descrusquèssem de son pesuc cliché antimontpelhieirenc. Perqué Montpelhièr e son lengatge cau que sián sempre considerats coma una verruga de desrabar au mitan d'Occitania? Max Roqueta s'o demandèt mai d'un còp e me'n parlèt. El capitava pas de comprene. E ieu tanpauc. 

Martin es donc nascut a Montpelhièr lo 27 de janvièr/genièr de 1777. Son paire i èra l'associat de monsur Bérard, fabricant de produches quimics. F.R. Martin aviá aquí per pretzfach de "tenir les livres". De fach, nos ditz Mèrle, "il est oisif, s’adonne à la poésie, et, (...) emploie par goût ses loisirs à des recherches sur les divers idiomes du Midi de la France. . ". Merle nos descriu lo personatge: "Un peu boiteux, souvent malade, et solitaire : il aura un fils d’une domestique, en fera un médecin. Il vit seul.". Morirà d'apoplexia en 1851, après d'aver escrich a Moquin Tandon : « Adieu, Monsieur, vivez heureux, si le bonheur est de ce monde. Pour moi, je ne l’y ai jamais rencontré, et je fais mon paquet pour aller le chercher ailleurs ».

De Martin d'en prumièr se'n conois l'òbra . 

1. Fables, Contes et autres Poésies patoises, par F.R. Martin fils, à Montpellier, chez Renaud, libraire à la Grand- Rue, de l’imprimerie Auguste Ricard. An XIII. 1805.

2. Les loisirs d'un languedocien. Montpellier, Sevalle 1827. 

3. Histoira dé moun récul dé Fablas, ou galimatias en rimas. Tolosa, impr A. Labouisse-Rochefort , 1846 

Martin èra l'amic de Moquin Tandon amb quau entretengut una correspondéncia. Es Moquin qu'estampèt "Histoira dé moun récul dé Fablas, ou galimatias en rimas.". En 1812 mandèt un memòri (Ms. NAF 5910, Bibl. Nat., « Patois de la France », f° 128 sqq., Correspondance Martin. Ms. NAF 5914, Recueil de poésies languedociennes tant anciennes que modernes en patois de Montpellier, 1812.) au ministre de l'Interior que conten tota una tièira de tèxtes montpelheirenc, fòrça d'eles deguts a sa ploma. S'atròba dins lo fons Coquebert de Montbret de la BNF. En 1990 Hans-Erich Keller de l'Ohio state university n'editèt la començança dins l'obratge collectiu "per Robèrt Lafònt" cò-edicion CEO - vila de Nimes, estampariá Barnier 1990 (pp169-187). 

Abans de morir mandèt un manescrich de la forma finala de sas òbras a Moquin Tandon "soigneusement calligraphié selon son habitude" titolat " Pièças rimadas én patois de Mounpéiè,  - Aoutân n’émporta lou vén,". Pòrta la data de 1812 e s'atròba ara a la bibliotèca d'Avinhon.  Un autre s'atròba a la bibliotèca de Montpelhièr, titolat ". " Enfan daou clapàs"... Cabisson d'inediches coma: « Apparicioun dé la nympha daou lés à l’aoutur », « Sus un répâs ridiculle, imitacioun dé Boileau ». Aquí la referéncia d'aqueles dos manescriches:

(1) Ms. 4743, coll. Moquin Tandon (legs Marieton), 102 feuillets. Una letra joncha f° 1, (Brun à M.T., 18 février 1858) dona d'entresenhas  biographicas utilizadas per Merle dins son article. 

(2) Recueil manuscrit en langue vulgaire de Montpellier, déposé à la bibliothèque de la même ville, Musée Fabre, par F.R. Martin, (enfan daou Clapàs), ms. 250.

L'esfòrç desesperat de restablir coma lenga escricha lo lengadocian en prenguent per Parangon l'Abat Favre un pauc revisitat sus lo plan linguistic es crudelament analisat per Mèrle coma  " par excellence, la mystification fondamentale.". 

Los modèrnes son injustes amb aquel paure Martin.  Es estat un dels empusaires dau reviscòl de l'escritura montpelheirenca après la revolucion e a butat son pretzfach fins a compausar un lexic d'aquel lengatge que s'atròba dins "Les loisirs d'un languedocien 1827. "(1827). Dins aquelas pontannadas de nacionalisme francés descabestrat ont lo francés se voliá lenga dau progrès e donc lenga mondiala, cossí auriá pogut capitar melhor? Çò mai mistificaire es que dins sas letras au ministre ensaja de mostrar que i a una produccion abondosa amb d'autors nombroses mentre la màger part de çò qu'i met es sieu... I a tanben de peças d'August Tandon. Martin assenhala pas jamai de quau son. O caudrà reverificar menimosament per rendre a cadun son degut. Mas fòrça de las òbras de tot aqueles autors demòra manescrich, de mau consultar...

Dirai ieu qu'aquela espelison d'una poesia "patoesa" sens referéncias au passat, simplament influenciada per la mòda francesa de la pontannada, me sembla un grelh miraclós de flors sauvatjas e perfumadas. Coma eissidas d'enluòc. Desaviantas dins sa simplicitat ninòia e sa modestia volguda. La renaissença dau sègle XIX s'acrostirà lèu de pretencions academicas assecairas que trobam pas aicí. Los amors de pastoras son de flors un pauc passidas, mas las epigramas pebradas an pas res perdut de son gost. E Martin es mai exigent sus sa lenga que fòrça contemporanèus a despart de Fabre d'Olivet o de Touchy. 

Martin, a bèles paucs, serà tanben mes in extensò aicí...

 

La prumièira peça es tirada de "L'antoulougio escolàrio de Lengadoc", 1936. 

LO SENHOR E SON JARDINIER

Lo Senhor d'un michant vilatge,
dins lo terren de l'Avaunatge,
revava la nuòch e lo jorn
pas pus res mai que jardinatge.
Per passion aimava l'erbatge
au jardin rodava tojorn
emb lo caud coma embé l'aigatge (1).
Un certèn jorn, nòstre Senhor
dins son jardin se passejava
èrem d'estiu ; l'èr vos brutlava
fasiá, mas gents, una calor
coma se ditz "la sèrp badava",
quand, dins un pichòt recanton,
dessobtèt (2) mèstre Perpinson (3),
qu'espatat à l'ombra roncava
s'èra mes òm pòt pas milhor.
«Dormisses fenhantàs ? ié crida lo Senhor
d'un ton furiós, la mina sombra
«Avètz-ti jamai vist un lache coma aquel ?
«Meritas pas de veire lo sorelh
- E vejaquí, Monsur, perqué me tène à l'ombra.

 

(1) Rosée. (2) Découvrit. (3) lo jardinièr

Las peças que seguisson son tiradas de Hans-Erich Keller in  "per Robèrt Lafònt" cò-edicion CEO - vila de Nimes, estampariá Barnier 1990 (pp169-187).

EPIGRAMA

Sabèm ben que dòna Belesa
aquela qu'aviá l'uòlh tan viu
ven de rendre son arma a Dieu
mès sabèm pas se Dieu l'a presa.

*

Conselh a una joina manida
coplet

Ara que sètz joina e polida
s'aimatz pas res
quand seretz vièlha e retorcida
vos planhiretz
l'aiga que cola doçament
fend lo ròc insensiblament
tant i a de filhatas, pecaire!
qu'an refusat
la prumièira ardor d'un fringaire;
puòi l'an aimat
tanben, fau pas dire jamai
d'aquesta aiga, ieu non beurai.
*

Epigrama facha en 1780

Una dama, de son marit
de la fidelitat dobtava;
e talament ben lo gueitava,
que lo tròba en flagrant delict
embé sa joina cosinièira.
Alòr ne faguèt pas a dos;
vos rambolhèt aquesta obrièira,
e ié diguèt, d'un ton pro doç: 
"Vòle pas vos faire vergonha;
mès, çai fasètz una besonha
que çai farai tan ben que vos"
*
Dos pastors a sas pastoras

Jusqu'au tombèu nos veiretz totjorn tendres
quand saupriam secar coma un bròc. 
S'una fes mòrts bolegan nòstras cendres
i trobaràn de belugas de fuòc. 
*

Cançon qu'a environ cent ans

Un fringaire
que vòu plaire
crenh totjorn de demandar
la fortuna
que sa bruna
trefolís de i acordar.
Mès per pauc que sache faire
auprès d'ela lo badin
la met en trin
au ponch qu'enfin
mitat figa e mitat rasim
la fripona
i abondona
lo defòra e lo dedins. 

Cançon ancièna

Despuòi longtemps, charmat d'una aimabla bruneta
ieu cèrque lo moment de la trobar soleta
per ié dire en secrèt l'excès de mon amor.
Mès, malurós que soi, la tròbe chaca jorn
sans ausar res ié dire. 
Ailàs, grand dieu d'amor
quinte cruèl martire!
La crenta me reten quand me persecutatz:
fasetz cessar ma crenta o me tormentetz pas. 

Cançon

Totjorn viu, totjorn pus tendre
mon fuòc vai me reduire en cendre
se vòls mai me faire atendre
aquel moment
que finís tot torment.
L'amor es impacient;
autrament
es un amor per rire.
A! jutja de mon martire
quand aquel pensar me pren!

Totjorn viu, totjorn pus tendre
mon fuòc vai me reduire en cendre
se vòls mai me faire atendre.
Mòstra me quauque doç transpòrt
per me far lo pus urós sòrt!
Perqué re'n defendre? 

Totjorn viu, totjorn pus tendre
mon fuòc vai me reduire en cendre
Cher corson
tu creiriás un poton
pro
redoblar mon ardor?
Non
Laisse pas çò pus milhor
fau te rendre.

Totjorn viu, totjorn pus tendre
mon fuòc vai me reduire en cendre
se vòls mai me faire atendre.
*


Bibliografia recenta. 
Hans-Erich Keller a la seguida de sa publicacion utilizada pus naut ( "per Robèrt Lafònt"  1990 (pp169-187)  
a completat l'edicion d'aquel manescrich parisenc. Vaquí l'ensèms: 

“Recueil de poésies languedociennes tant anciennes que modernes en patois de Montpellier,” Per Robert Lafont, Montpellier: CÉO, Univ. Paul-Valéry 1990, 169-87.

“Recueil de poésies languedociennes tant anciennes que modernes en patois de Montpellier par François-Raymond Martin (suite),” RLR 96 (1992) 161-87.

“Recueil de poésies languedociennes tant anciennes que modernes en patois de Montpellier par François Raymond Martin (suite et fin)”, Revue de langues modernes 97 (1993) 135-66.

literatura dau sègle XIX

Retorn a l'ensenhador de la literatura montpelhieirenca d'òc

René Merle - "Aoutân n’émporta lou ven" - (Quelques données nouvelles sur François-Raymond Martin, auteur occitan de Montpellier)Revue des Langues Romanes - Tome XCI - 1987 - n°2

Retorn a l'ensenhador generau