LA VIRADONA
Noste cèu blu, noste terraire,
Soun pèr nous-autre un paradis.
(MISTRAL, lou Cant di felibre.)
Dins lo baissau de la
costièira,
Au pè de la richa peirièira
Onte traçan lo Maravèls
Per bastir palais e castèls;
Dau ròc onte l'escoda dinda
Ié sordís una fònt tant linda
Que, vista d'amont en aval,
Diriatz un grand gòt de cristal.
De Sant-Ginièis las joinas filhas,
Siágue en ivèrn, dins sas mantilhas,
Siágue l'estiu, a la calor,
Coifadas d'un blanc capelon,
Totjorn gaias e fricaudetas,
Lo sorire sus las boquetas,
Chaca matin - se Dieus o vòu -
Van aquí romplir son orjòu.
D'una man leugèira e sens pena
Cabussan la rusta cadena
D'un vilhièr, naut coma un gigant,
Que rena e crida en bracejant.
De l'aiga frescament tirada
Tetan una bòna lampada,
Dins la fònt s'espinchan un pauc,
Puòi, plan-plan, prenon lo dralhau.
Sovent los joines amoroses,
Coma totjorn pro vergonhoses,
Quand es, per se dire quicòm,
De rescondons van a la fònt.
La joina filha - achatz la rusa! -
Pren son orjòu per desencusa.
Vos dirai pas à quau se'n pren
Se la nuòch per fes los surpren.
Que volètz! estent à l'ombreta,
Bèu drollàs e joina filheta,
Qu'òm a sètze ans, qu'òm s'aima ben…
Ai! que passa vite lo temps !
Chagrin, trigòs, socits, tristessa,
Oblidatz tot, bèla joinessa. . .
Quand de mon temps seretz venguts,
La nuòch vos susprendrà pas pus.
Mès, se perdètz de sovenença
Los juraments de la jovença,
Per tant ingrats que devenguetz,
Ò! jamai non oblidaretz
La fònt e son ombra tan bòna,
Que chacun aima, que tot pròna,
Qu'als vièlhs fai gaug, qu'als joines plai....
Aquí la Viradòna jai.
II
Es aquí que jai dedins sa
breçòla,
Es aquí que nais; mès dins la regòla,
Ai! coma pigreja e s'envai planet!
Per ma fe, diriatz un enfantonet
Que totescasseta es sortit de muda.
Quand à sos penons la fòrca es venguda,
Lo gaubi ié pren de se'n anar sol;
De sa maire alòr bandís lo ginolh. . .
Mès à chaca pas s'abronca, trantalha,
Agropa sas mans còntra la muralha;
Moquet, regretant lo repaus dau breç,
Se tanca en virant la tèsta en arrièrs.
Ansinda, bèu riu, fas à ta salida...
De que te reten? Es-ti la manida
Qu'ai vist un matin davalant dau puòg
En resilha negra, apolum de nuòch,
Que t'a d'uòlhs negràs coma d'agrunèlas,
E que, per torcir las lòngas trenèlas
De son peu flocat, lusènt, imorós,
Dins ton linde avenc chaucha sos detons
Regrètas benlèu lo garrut traçaire,
Que tusta ailamont de lòng e de caire,
Dau matin au vèspre, en totas sasons,
Desrocant perpins, bogets e cairons;
Que ven aiçaval à la caumanhassa
Embé son flascàs mudat de borrassa;
Qu'en sermant son vin negre e capitós,
Dins ton rajolet mèscla los degots
Que son frònt relent de lònga escampilha.
S'aquò sol te ten, pòs seguir ta via.
Bòta, ne'n veiràs benlèu mai qu'en-naut
De polits morrets que te faràn gau.
Ie veiràs tanbèn lo ruste trimaire
Gimblat sus lo talh, lo cotre e l'araire.
Milhor, vèrs Sent-Jan, los joines gavòts,
Escampant volams, bandissent esclòps,
Au còp de miegjorn, quand lo blat s'espolsa,
Los veiràs venir totes d'una escorsa
Portant sus lo còl dolhos e barraus;
E puòi à l'ombreta, en peu e descauç,
Veiràs los gojats, chacun sa gojada,
Dançant la gavòta e la borreiada.
Tot aquò veiràs, e'ncara ben mai.
S'es pas la beutat que t'arrèsta enlai,
Ni mai lo bracièr, de qu'es que te brida?
Auriás-ti paur d'èstre aval engolida
Per la fendasclassa o lo caravenc
Badant, alterat que ben talament ?
Crenhes-ti l'arrèst de quauque peissièira,
O que la resclausa e la martelièira
Desviren ton aiga à l'aise o per saut
Dins lo recanton d'un profond agau,
Per te far passar dins l'estrecha trapa
Qu'un molinièr pigre a leser destapa,
E bombir, brusent à flac grumejós,
Sus lo vièlh rodan d'un molin polsós ?
Per aquò ton aiga es pas destinada,
E de ta salida au fons de la prada
N'as pas res a crénher, ò mon paure riu,
Res que lo brausent alen de l'estiu.
Avant! camina e regola a grand èrsa
Te vejaicí trempassant la travèrsa
Qu'autant que tus d'un pauc mai còmpta d'ans.
Los dictators e los cònsols romans
D'aquel dralhau n'avián fach la grand via
Que seguissián, de Roma en Iberia,
Los capolièrs de sas grandas legions.
Se capitant dins las caudas sasons,
Centurions, soldats e caps d'armada
En bivacant sus ta doga embaumada,
Bevián ton aiga embé tant de furor
Que te metián presque à l'assecador.
IV
As vist mai que mai los
ancians Galleses,
Lòngamai abans que d'èstre Franceses,
Plens de fòga, ardits, parant pas a pas
La Gaula, sos dieus e sas libertats.
Detràs los rocàs qu'esquichan ta rasa,
Defendián tant ben ton estrecha gasa,
Que los qu'an fach tèsta a tant de nacions
Tombavan aquí per rengs à molons;
E ton aiga linda, e sana, e clarina,
Se tenchava lèu color de sanguina,
Gorgolhant en mièg d'òrres bastardèls
De chivals matats, d'òmes en morsèls.
As encara vist la longassa tièira
D'òmes encordats coma bèstia en fièira,
Encadenats, muts, sombres, l'aire inquiet.
Ò paure Gallés! paure prisonièr!
Los as vist gasant ton aiga amistosa,
Saupejant sos còps, sa fàcia terrosa,
Tombant sa lagrema en te benissènt,
Per lo cirque mai de fòrça partènt.
V
E Charlesmanhe e son armada
franca,
Coma un vièlh taur qu'an ferrejat dins l'anca.
L'as-ti pas vist fugissent Ronsasval!
Passa à Besièrs, Frontinhan, Miraval,
Vei Magalona e sa glèisa en roïna.
De l'ora-en-lai un pensament lo mina
Ni Montpelhièr, que n'èra alòr qu'un mas,
E que per temps serà lo grand Clapàs;
Ni son bèu sòu coma se ne'n vei gaire,
Ni son sorelh, res non pòt lo distraire.
Passa lo Les au pònt de Sustancion,
Gafa ta gasa e, vers lo fièr Saisson,
Sombre, apensit, camina en grand despacha;
Coma totjorn, l'acipa en malafacha,
L'escrapochina e refresca amondaut
Sos rams passits dins nòstre Miegjornau.
VI
Aqueles guerrièrs brutes,
sanguinoses,
De la doça patz enemics furioses,
Que t'an trepilhat sens far cas a tus,
Per los vièlhs escrichs nos son coneguts
Los vesèm detràs lo fuòc, la fumada,
D'un endrech rasat, d'una vila usclada,
Bachuchats de sang dels pès au galet....
Tus, dins aquel temps, fas ton trigolet:
Reviscolas flor, grelh, fuòlha, aubre, planta;
Abeuras l'aucèl qu'au bòrd dau nis canta,
Mema quand, per fes, la foliá te pren,
De ton gras limpum fumas lo terren.
Quand sus ton dogan, devèrs las garrigas,
Lo pastre çai ven embé sas beligas,
Ié tròba subran l'ombra e la frescor.
A! s'enchauta ben, lo paure pastre,
Que lo grèu polset que l'aver rebala
Age polsejat jota la cavala
Qu'emportava enlai lo grand Scipion…
Ai! ai! quanta escòrna e quanta leiçon!
Profitatz ne'n donc, bregoses destrucis,
Vautres Alemands, Franceses e Russis,
O vesètz, la guèrra es un grand baujum,
Lo renom que dòna es res que de fum!
Mès, tot en fasent la chamada,
Ton aiga vai èstre arribada
A l'intrada dau grand planàs.
Te seguisse de tras en tras;
Vese tas ribas escartadas
Ajonhidas per doas arcadas.
Sus lo camin qu'es d'a nivèl
Dau terren e dau parapèl,
Dos parelhats de lòngas rèlas,
De la vapor sostas fidèlas,
S'alòngan sus lo sòu pèirós
Coma de colòbres mostrós.
Tot-d'un-còp, à l'ora sonada,
La pensada es destressonada
Per lo sambron e la borjor
Qu'en barrutlant fai la vapo.
Diriatz que la mar se rebilha
En fòra de l'auta montilha
Que Dieus auborèt tot de lòng,
Disent: "Anaràs pas pus luònh".
Mès mai vai, mai lo bruch redobla…
Bestiau d'aver, boïna, cobla,
Preses d'un grand reboliment,
N'ausissent ni comandament,
Ni la cridada dau menaire,
Aupetan per tot lo terraire.
La sauvatgina, l'aucelon,
Dins l'aire o vèrs lo rescondon
-Tant la terror los desvaria-
A bèl èime prenon sa via,
De tot son vam, afalenats,
N'ausant pas espinchar detràs.
Mès la vapor!… De sa narrilha
Lo fum salís e s'escampilha!…
Diriatz que tot vai s'abissar. . .
Es en vista !… Ven!… A passat ! ! ! . .
A passat coma la tronada.
Ai! quante vam! quanta bramada!
Mema l'òme, son creator,
Se tanca, agantat de terror!
E tus que siás tan minsorleta,
Qu'una mejana granolheta
Te sauta d'un vam sens borlar,
Tus qu'a pena òn vei trescolar
Dins ton pichotet jaç de grava,
E ben! quand la vapor siblava,
Quand tot tremblava, tot-escas,
Tus sola, n'as ges fach de cas !
Per que te siás pas trebolida?. . .
-Es que, dins lo cors de ta vida,
N'as tant vist d'embodenaments,
Bronzins, tremòls, engrunaments!
As vist benlèu sordre de tèrra
Sant-Lop, lo Causse de la Sèrra;
Quand los ròcs que te fan rampar
Borlavan dins la granda mar
E vesián madurar lo date;
Quand lo sèrre vinós d'en Agde
Mandava dins l'aire brausent
De lamps de fuòc mai trelusent,
De rampeladas ben mai vivas
Que totas las locomotivas
E lo auts-fornèls reünits.
E tot aquò, quand tus l'as vist,
L'òme èra encara un grand mistèri.
Sarem totes au cementèri,
D'astres se seràn damorçats,
Qu'encara tus bresilharàs.
VII
Aicí Valèrgues, lo
vilatge;
Se miralha dins ton rajòu;
Es amagat dins lo fuolhage
Coma lo nis d'un rossinhòu.
*
Dau castèl l'ombrosa clausada
Vèn espinchonar sus ton gorg:
Es tant espessa, tan ramada,
Que fai la nuòch a plan de jorn.
*
De la terrassa òm vei l'arcada.
Que sosta lo pichòt pontilh,
Onte ton aigueta esquichada
Fai ressontir son doç bresilh,
Doç bresilh que la Valergòla
De sa cançoneta grossís,
Quand passa o que dins ta regòla
Lava, bacèla e retorcís.
E puòi, dins la plana infinida,
Dels uòls seguisse ton corrent,
Quora d'una granda espandida,
Quora prim coma un fiu d'argent.
IX
Viradòna, siás ben nomada…
Se d'aquel nom t'an batejada,
Es que, de ta sorça aiçaval,
En passant la dòna se vira,
S'arrèsta, s'espincha, t'admira:
De la beutat siás lo miralh!
*
Sariás encara mai polida,
S'un jorn l'autona entrefolida
Rasaves ton gorg de Crosé,
Onte dins de baumas fonzudas,
La Mòrt, emb sas arpas crocudas,
Clava sa pròia a son leser.
*
De l'immensa plana vinosa
Que ton corrent crosa e recrosa
As davant tus lo majorau:
Lansargues, lo gròs trabalhaire;
Lansargues, lo gai festejaire;
Lansargues, riche e liberau.
Lansargue, aiçai passat las sègas,
Ausís lo trepilh de las ègas.
Dins sos baissaus, au mes de mai,
*
La dalha crossís dins lo fòurre,
E, quand agost s'envai sens plòure,
I a de vin, de vin que non sai.
Lansargue! endrech de ma naissença,
Temònh de ma fòla jovença,
De mos bèus jorns disparescuts,
T'aime, -que servís d'o rescòndre?-
Mès, bèu riu, pòde te respòndre
Qu'es un pauc per amòr a tus.
Te quitère d'un còp de tèsta;
Luònh de tus ai vist la tempèsta,
Ai trementit jot son esfòrç.
De la fam ombrenca e morruda
Ai sentit la rusta morduda,
Ai sentit l'alen de la mòrt.
En trevant la sabla moventa
Das deserts de l'Africa ardenta,
Te siás mostrada ben de fes
A mon idèa pantaiaira,
A travèrs la luonchor trompaira,
Regolant dins tos verds rausets.
*
Mès la foliá destimborlada,
Un pauc pertot l'ai semenada:
Dins ma tèsta ara fai ben siau.
Puòi, aicí l'amor m'encadena:
L'amor de tus e de ma femna,
Dels enfantons e de l'ostau.
X
T'aime quand, de plòja coflada,
Fas trementir la vièlha arcada,
T'escampilhas, devaporada,
Per camp, per òrta, per camin,
Alin!
*
T'aime quand vese joina filha,
Que dins son còr l'amor bresilha,
S'engafar fins à la cavilha,
Per prene un banh fresc dins ton riu,
L'estiu.
*
T'aime quand la joina femneta,
A l'ombra, plega la fardeta
De son prumièr nascut, que teta
Un sen rondelet per l'amor
Au torn.
*
T'aime quand dins la tantossada,
Sus lo bartàs de ta rasada,
S'adraca la fresca bugada
Lusenta coma un blanc ridèu
De nèu.
*
Plore quand lo sorelh dardalha
Dins ta maire que s'abadalha;
Totescàs se vese ta dralha
Nenquelida per las calors
D'agost.
IX
Mòla ton aiga ! ò mòla! mòla encara!
Siam dins la prada, e la mala-aiga amara
T'espèra aval dins l'immense canièr.
Revira-te de-vers Camp-Centenièr…
Mès nò... vai, vai, seguís ta destinada:
Siágues palús, estanh, plena, salada;
Au grat de l'òire, un bèu jorn agandís
Onte tot comença, onte tot finís.
Lansargues (Erau), lo sièis
d'abriu de 1873.
A. LANGLADA
Retorn a la pagina de Langlada
Retorn a l'ensenhador de la literatura
montpelhieirenca d'òc
Retorn a l'ensenhador de la literatura dau
sègle XIX
Retorn a l'ensenhador
generau