Lo maucòr de l'Unicòrn

Max Roqueta: Lo maucor de l'unicorn. Sud, Marselha, 1988. (Critica per JFB publicada dins "Oc", CCLXXXIX, XIIIa tièira, Oct 1988, pp39-41).

Max Roqueta quitarà pas de nos espantar. Per sos otanta ans, publica un libre de poësias: quicom de tot nòu, après la classica rejoncha dels Sòmis que mantuna version nos l'aviá facha conóisser. E tanben quicom que podriá pas èsser estat escrich per deguns mai. Es verai que, d'aquesta passa, los libres novèls de Max Roqueta espelisson a de reng, nos laissant a pro penas lo temps de los digerir que ja n'i a un autre que sortis. E cada libre es una emocion rara, car, fins ara, grandis encara l'obra. Pas res de flac, tot es dau meteis nivel: una obra sarrada, omogenèa, rigorosament bastida, que se destosca palm per palm. E aquo's luonh, pareis, d'èsser finit. L'obra literària de Max Roqueta, aquò's pas solament un ramelet de textes de nauta qualitat estetica venguts dempuoi longtemps classics, aquo's tota una cosmogonia, un univèrs. O escriguère ja fai pas gaire, mas, tot cop, son las evidéncias que cau repetir.

La prima de 1987, èra l'uòlh dau Cat. Après Lo Grand Teatre de Dieu, aquela autra seguida de Verd Paradis, totjorn la meteissa vena, que quita pas de s'enriquesir. E ne sèm pas qu'a la mitat, pareis. Caudrà un pauc de temps per se far una idèa d'aquela fresca que, de mai en mai, pren de proporcions gigantalas, de pichona rejoncha de pinturas impressionistas que nos semblava, d'en primièr (parle pas de longtemps, n'èrem aqui en 1985). I auria tota una mecanica, tota una logica, tota una sintaxi dau raconte que caudrà descruscar per n'avalorar l'originalitat. O vesèm ara de trop proche per ne sentir l'estranhesa, per n'avalorar lo relèu.

L'obra poëtica es indissociabla dau tèxt en prosa: tot cop, crèse, l'esclaira de sa lutz sorna. Tot l'art de Max Roqueta se congrèa a l'entorn d'un nogalh espès de desesper trufarèl, coma un adamant, que belugueja de totas sas facietas. Filosoficament, lo poëta es un estoïcian cap e tot, amb lo sorire en mai: un sorire terrible, que trenca coma de fèrre sedat, que rosega coma lo vitriòl. E d'aqui nais la beutat, d'aquela constatacion que tot es infinidament crudèl, inuman, inaccessible, fugidis, impossible. I a d'un costat nostra espessa realitat umana, e de l'autra aquel mirament dau païs de las idèas platonicianas, que nos crèba los uolhs mas que tanben, nos escapa sempre. I a pas cap d'autra solucion per se sortir d'aqui que lo drama. To es drama, dempuoi la vida umila e terribla dels insèctes fins a las esfèras celèstas ont Dieu s'avalis, a la semblança dau Jèsus desesperat dau sonet de Gerard de Nerval. Una diferéncia màger amb l'univèrs de Lafònt que se bastis a l'entorn de l'absurd (o escriguère endacòm e l'autor me diguèt qu'aviái tocat just) - la diferéncia es que la cosmogonia de Lafont es la borrola sens coa ni tèsta, ont tota logica se perdís. La pintura abstracha, res vòu pas dire res. Co que fai la grandor desavianta de la vision roquetiana dau mond, aquo's au contrari qu'aquel mond es organisat, bastit coma una glèisa romana dau païs bas. Seguis sas lèis, que nos escapan. E es pas las religions, e mai la catolica, melhor adaptada au païsatge, que nos donan la clau: son pas qu'una ornamenta. Coma las flors. Tot es bastit en simbols, mas simbols de qué? Endevinham que i a una perfeccion, una logica. Quauques nivèls elementaris son accessibles: sabèm que cada istoria finirà mau, es indefugible. Lo narrator es coma l'aranha, a sos personatges envescats dins lo labirint luminos e crudèu dels fiusses, e pren son temps per estudiar cossi finiràn per acceptar la mort, qu'es la règla dau joc: au començament dau raconte lo personatge o sap pas. A la fin una granda patz lo pren. Sap. E benlèu sap de causas que lo narrator ditz pas. E accèpta aquela doçor que ven detràs lo paroxisme dau sofriment.

En legissent "lo Penitent Negre", dins "l'uolh dau Cat", avenguèt qu'èra terd dins la nuoch e que, maugrat l'intensitat de la narracion, m'endormiguère. M'endormiguère au dedins, se pot dire, dau raconte. Au dedins dau mond de Max, un mond que mantuna de sas claus, referéncias a un païsatge que conoisse, me son familiaras. E m'imaginave las seguidas dau raconte. Lo jutge anava liberar lo penitent, segur. Podia pas téner dins tant de tension emocionala. Anava descobrir lo perdon. E pasmens èra pas possible. Dins la logica de Max, tot lo mond esperava la fin ineluctabla e dramatica, èra ja reglat. Aquel Max, pensave, nos a totes colhonats, la nova finis pas coma totes cresiam. Me desrevelhère dins las torres e la muralhas de pèira d'Avinhon medievala. Tot banhava de lutz. Ere joios. Lo jovent escapava a la poténcia. Aquel Max, pasmens. Mas un dobte me prenia, reprenguère lo raconte ont l'aviai laissat. E la fin èra escricha, negre sus blanc, coma lo Mane Tecel Farès dau libre de Danièl. Pas possible d'escapar a l'aranha, tant ufanosa coma despietadosa...

Benlèu qu'aquela aventura recenta me dona una leiçon. Las claus dau païs de Max seria oniricas. Tota la lutz ven dels somis, son omnipresents. Es d'aquel costat que ven la transcendéncia que banha tot de sa lutz precisa e brutala. Que comprengam pas la logica en pressentiguent pasmens son existéncia, aquo's una sentida qu'avèm quand exploram las prigondors de nostre subcoscients, long de las pradas matinièiras dau somi...

Sai pas se lo legeire aurà comprés, dins tot aquo, que lo Maucor de l'Unicorn es mai qu'un mèstre libre de poësia. Es una porta, una interfàcia vers quicom mai. I a tot, aqui dedins. De verses qu'avetz enveja de saupre per los recitar de longa, per s'enebrir de sa musica e dels orisonts infinidament misterioses que dobrisson. Podretz pas mai anar a Venezia, o mai umilament a Magalona, sens recitar un dels poëmas inoblidables d'aquel libre.

Venezia de l'antica gaug

que se ritz au cant de sa pena

sus sas ancas de maubre e d'aur

fai rajar los diamants de l'aiga

e s'enchuscla de s'i negar

E pus luonh aquel art de viure tot roquetian, que confirma ço que despintave pus naut:

...au fons de sos miralhs bercats

fai volar sequins e dentèlas

sus l'avenc de l'aiga mortala

jamai se làguia de dançar

E quand agacharetz Miegterrana sus son ribeirés lengadocian, qué i dire de mai qu'aquo?

Mar, o sola per lo mond

jos las alas d'un gabian

t'an raubat ta roca d'èli

t'an prés ta rosa de sau...

Lo libre se clava sus dos grand poëmas qu'esclairan força causas, tanben: la Rosa Bengalina e las Amors Grandas.

Aquo's la fin doça e pasibla de tot:

aquela que visquèt las amors grandas

repausa dins la nuoch dau munument.

Mas se la cima de la vida, aquo's aquela acceptacion quietosa de l'aconsomiment, dau sheol biblic ont demora un peçuc tot pichon de sovenir d'existéncia, amb aquo pas mai, de qué far de la vida, en esperant l'ora? Aqui lo messatge:

lo que l'oblida un jorn veirà

mas quau la cèrca non veirà

la Rosa Bengalina...

La flor requista amagada

au fons d'un bosc de temps calhat

es pas per quau, acarnassit, la boscarà. Es

per l'inocent de las mans lindas.

Aquel poëma que pren lo ton misterios dels provèrbis dels aujols, pot èsser un art poëtic o una règla de vida. Tot se ten. Res es pas per jogar. I a pas res de pus serios que de far de poësia en occitan, coma aquela Ariana entre Tesèu e Dionisi qu'es aqui sus la riba marina,

e qu'a perdut fins qu'au vèrb

de la paraula dau vent.

Amb aquel libre novèl, l'estampadura poderosa dau poëta desvela encar d'autres orisonts a nostra admiracion estrambordada. Ne sèm estonats, desaviats, un pauc esfraiats. Tot l'asuèlh de las letras d'Oc se n'atroba abolegat. Aqueste cop, podèm pas que parafrasar Mistral, escrivent a d'Arbaud son famos "doumines touti"!

Joan-Frederic Brun.

pagina de Max Roqueta

escrivans de la fin dau sègle XX e de la debuta dau XXI

Retorn a l'ensenhador de la literatura montpelhieirenca d'òc
Retorn a l'ensenhador generau

index