Francis
Combes : Cévennes ; Cevenas (édition bilingue français/occitan).
Traduction AURELIA LASSAQUE '' Le Temps
Des Cerises - Vivre En Poesie - 2020
« Aicí
totes los camins son camins d’acrin ». Coma d’autres poètas qu’ensajan
de cénher lo país nòstre amb de mots franchimands que son sai que pas fachs per
aiçò, Francis Combes a fach un trabalh flame d’estilista per escriure un
francés de tria que non ressontiguèsse coma una musica estrangièira als
orizonts de la Cevena. A capitat, de segur, lo libre s’amerita son nom lapidari,
ditz un país, amai lo ditz amb una granda fòrça. Robèrt Lafont dins lo prefaci de l’edicion
francesa o joslinhava. Aitanben l’autor a volgut anar mai luònh. Coma quauques
autres poètas que se volontan « escrivans occitans de lenga
francesa » (pense per exemple a Frederic-Jacme Temple, Linda Bastide,
Pierre Ech-Ardour…), a volgut que son tèxt venguèsse un tèxt occitan cap et
tot.
Aquò’s per
nautres l’escasença en mai de saludar un polit libre, de pausar la question de
la traduccion dau francés en occitan. Exercici que pòt semblar inutil, vist que
los occitans (emai los d’Espanha o d’Itàlia) an ges de problèma per legir lo
francés. De fach, tecnicament per l’escrivan d’òc, es l’escasença d’alargar las
possibilitats de son otís d’escritura en cercant de solucions per dire en òc de
causas que la lenga a pas costuma d’exprimir. Un trabalh fruchós, donc. Mas
quora se tracha de revirar en plana lenga occitana un tèxt d’un escrivan que se
revindica conscientament coma « autor occitan de lenga francesa » es
encara quicòm mai. L’autor a ja obrat a balhar una occitanitat de desir a son
tèxt francés, que ne jos-tend subtilament la sintaxi, lo jòc de las frasas,
dels imatges, de la sonoritat. En i apegant en mai los mots de la lenga d’òc,
lo tèxt ven doblament occitan. Ven, sovent, un concentrat d’occitan, d’occitan
mai blos que blos. Aquò pòt far miranda o èsser perilhós.
Un exemple ancian
que m’agrada es la traduccion signada Amfós Daudet de « La cabro de
Moussu Seguin » dins l’Armana Prouvençau de 1869. Per Maria-Teresa
Jouveau qu’estudièt menimosament l’istòria dels rapòrts entre Daudet, Mistrau e
lo Felibritge, Daudet mestrejava l’occitan e mai l’afeccionava e i a ges de
dobte que n’es l’autor. Amai de tot segur la pluma normalizaira de Mistral e de
Romanilha aguèsse degut i far quauques pichonas retòcas. Coma que siá la pròsa
francesa de Daudet se volonta provençala, subretot dins « les lettres
de mon moulin », e lo prumièr qu’aguèsse saludat aquò coma una
capitada es Mistral meteis. Li escriviá : « tu as résolu avec un
merveilleux talent ce problème difficile : écrire le français en provençal. ».
Escriure lo francés en òc es çò que faguèron tota una tièira d’autres autors
dempuòi. Amai d’unes coma Joan Giono aurián considerat coma una escòrna màger
que son escritura siá analisada antau.
Combas a escrich
en francés una Cevena fonsament occitana en la comolant de pichons detalhs
de vida intensa,, d’anecdòtas. Es una tièira de tablèus que te gisclan au
visatge esbleugissents d’autenticitat. L’occitan èra pas dins lo tèxt mas dins
son contengut. Apassionadament.
E vaquí que per
dessús i passa lo delicat pincèl de fachilièra d’Aurelià. E aquel perilh que
disiái de ne far tròp, que coma se ditz lo tròp o gasta, la reviraira a sachut
lo forviar. Lo reculh de Combas es donc estat cambiat en poesia d’òc, E de
segur i pren encara mai de dimension e de color. Tèxt en francés que se
volontava occitan, un còp qu’es revirat a la lenga desirada, es un pauc coma se
foguèsse occitan a la poténcia 2, mas aquò lo desondra pas ges.
D’abòrd qu’aquel
pretzfach es estat l’escasença per Aurelià de desplegar una lenga rajada dau
fons de sa realitat viva. A pegat estrech au tèxt e l’a viscut intensament.
Cada estròfa es lo gisclar de la vida dins sa plenitud. Illustracion de çò
qu’escriviá Mistral dins lo prefaci dau « Lausié d’Arle » :
« nosto douço lengo, pèr èstre lèimo e agradivo, fau que siegue viscudo
e amourousamen viscudo ».
A aquel prepaus me
sembla que l’estil d’Aurelià Lassaque que preniá a bèles uòlhs vesents son
ample dins los dos reculhs màgers « Pour que chantent les salamandres » (Éditions
Bruno Doucey, 2013) e « En quête d’un visage », Éditions Bruno
Doucey, 2017 gandís ara una mena de maduresa suauda, de plenor. L’otís, dins
las mans de l’escrivana, es una clara illustracion dau gaubi de la lenga
occitana per far nàisser d’imatges e de sentidas. En mai d’aquò se pòt remarcar
qu’o a fach amb de mots sieunes, que son pas pas exactament la musica que banha
la Cevena. Mas o poirián èsser perqué es una lenga d’òc fonsa, totala, detràs
son esbocinament aparent qu’Aurelià a sachut se conquistar. Aquela distància
lexicala balha benlèu mai de relèu au tèxt, que defugís antau tot pintoresc
d’enrasigament localista per tocar l’iniversau. Avèm aquí una traduccion gisclada
d’una conoissença segura, viscerala de la lenga, qu’escafa los confinhs e las
isoglòssas. La fòrça d’evocacion emotiva dau tèxt se n’atròba demultiplicada. Un
polit libre, de segur.
Joan-Frederic
Brun
Retorn a la pagina de l'autor
Retorn a l'ensenhador de la literatura
montpelhieirenca d'òc
Retorn a
l'ensenhador de la literatura dau sègle XX-XXI
Retorn
a l'ensenhador generau