POSTOCCITANISME?

Nòstras companhas avián trobat dins las annadas setanta un biais novèl: lo feminisme dur, que (dins sas versions mai radicalas - que n'i aviá de pus dàças) deviá suprimir los tres quarts dels mascles e crestar lo rèsta. E puòi aquò virèt a quicòm de mai aimable. Coma dins la cançon de Raimon de Miraval las ròcas d'Alzona se toquèron, e aguèrem lo pòst femenisme. Que d'unes sociològues escarrabilhats analisèron coma l'instauracion d'un matriarcat de fach inspirat per lo modèl african (cau dire: la societat matrifocala). Lo movement s'èra adocit, ganhava en eficacitat: nòstra vida, totes que sèm, siaguèt cambiada. Sufís de virar los uòlhs a nòstre entorn. E lo gloriós occitanisme que brecèt nòstras joinas annadas entre 1968 e 1981: cossí evoluiguèt dins la meteissa pontannada? Cap a un post-occitanisme? O cap a quicòm mai? O cap a pas res? Que se cau sovenir que dins lo meteis temps que las femnas fasián sa revolucion, e puòi la digerissián, e puòi cambiavan tota la societat sens far mina de res, d'autras bolegadissas de mens d'importància fasián virar los caps. E per lo subjècte que m'interèssa dins mon perpaus de uòi, i aviá de grandas inscripcions negras a la bomba de pintura, rapelatz vos... Lo parisenc en vacanças descobrissiá qu'un autre movement dur e menaçós cobrissiá de Hai-Ku immortaus las muralhas de las ciutats balnearas: aquò se sonava l'occitanisme. De vèrses anonims d'aquel temps cantan encar dins mon sovenir malaut de languiment: la Tèrra al pòble... L'Occitania serà socialista o sertà pas cap... gardarem lo Larzac... Farem tot petar... Los toristas arriban e los occitans fan la mala... Deve confessar que comencère a m'interessar a la lenga d'òc dins aquela pontannada e qu'aquela literatura, la popère coma bòn lach mairal. D'abòrd que mancava pas d'editorials enfuocats, signats per nòstres illustres ainats e mèstres a pensar, qu'afortissián que tot çò que sortissiá d'aquela endrechièira guerrejaira èra vodat sens remission a las escobilhas de l'oblidança dins lo grand ventàs que fasiá revolumar l'istòria. Invente pas res, los tèxtes son aquí, los cussons an pas encara agut lo temps de los manjar. A aquela epòca se rescontrava tanben d'autras curiositats de remarca que donavan pro de relèu a nòstre païs. D'en primièr i aviá una confrariá mistica comola de fe e d'estrambòrd, sonada lo felibritge. Se i fasiá de taulejadas requistas. E l'instant que cantàvem la Coupo o la Cançoun dis Avi èra pertocant. Los rires e las charradissas se calavan, òm se levava, amb un peçuc d'esmòu e fòrça de respièch per la Causa qu'aicí se saludava. En mai d'un molonàs de literatura mesclada (disiá A.P. Lafònt) dau melhor e mai dau pièger, lo felibritge pausava coma una evidéncia dins lo païsatge la transcendéncia dau Reiaume de la Comtessa. Vist de luònh en 1991, o afortisse per las generacions avenidoiras, aquò èra grand, èra de poësia vertadièira, dins lo sentit mai naut dau mot. La lenga d'òc, èra d'en primièr aquò: un immens reiaume de poësia pura. Sabiam que lo ribejàvem. E que d'unes i èran au sieu, dins son agre: èran los grands, los majoraus, los mèstres. E aquel mond color de sòmi se desplegava en riba dau païs vertadièr emplit de chantièrs, de promotors, de politicians, de laidor, de desespèr... E i aviá encara mai. En fàcia dau felibritge, confrariá mistica, i aviá son rebat enversat (amb pro de semblança) qu'èra encara mai misteriós d'èstre emplit de saberuts a luòga de papetas risolièrs de simpla estraça populara: l'IEO. Amb los auripèus de la laïcitat, èra un felibritge parallèl que metiá tanben a son frontau lo mot de fe. La fe sens òbras. Una citacion biblica. Per aquel latz tanben, l'occitanisme tocava au sagrat, a l'exaltacion mistica. Lo diccionari d'Alibèrt tant coma lo de Mistral fasián allusion a l'empèri de la lenga. Aquel empèri, me i lancère dintre, a sa conquista amb tot l'estrambòrd, tota la fòga, tota l'intransigéncia autiva de mos quinze ans. Era un meravelhós terrador de sòmi ont alenàvem melhor que dins nòstra trista vau de lagremas. E i aviá quicòm mai: aquò tirava sas raices de causas encara vivas, que podiái aisidament endevenir. Las campanhas èran comolas en 1970 de sexagenaris vius que non sai, que parlavan a bèl eime lo patoés. E que ne tiravan una mena de plaser agromandit: aquelas frasas sonòras que n'aviatz la boca plena, èra una voluptat d'epicurian. E puòi la lenga d'òc èra la vida, simplament. Sos darrièrs jorns d'agonia mon grand oncle Joan Brun, l'entendiguère parlar pas qu'en occitan. Lo vernís francés s'èra esvalit. E me sentissiái, en fàcia d'aquela evidéncia, indigne, vergonhós d'èstre pas un occitanofòn vertadièr. Quitère pas dempuòi de cercar totas las ocasions per me banhar dins aquela fònt tant agradosa: la lenga d'òc. Escricha e parlada. La pontannada èra favorabla a la satisfaccion d'aquela perversion. Me semblava naturau: parlar en patoés, escriure en lenga d'òc. Las doas causas èran ligadas. La sintaxi espontanèa de l'occitan parlat (per çò que ne demorava - mas èra ja fòrça) èra lo banh necessari per trabalhar puòi sa lenga escricha. Se parlava de reconquista. En occitan la vida tota entièira. Ere consent. Mai que consent, complici actiu. Ensajave de plaçar mon patoés pertot, e mai que mai aquí ont èra pas e ont deguns non l'esperava. Tot se podiá far e dire, pensave, amb aquel lengatge que sas possibilitats expressivas èran encar en trin de se desplegar. Mentre que lo francés me semblava un vièlh carcan polsós e sens vida. Foscament, me soi pas encara desfach d'aquela sentida. En i tornant soscar, ère pas lo sol a somiar d'endevenidors possibles ont nòstra lenga tendriá mai de plaça, per nòstre plaser, per nòstre bonur, per de dire que siaguem simplament nosautres e pas de "jos-franceses" pietadoses e risibles. De professions de fe escrichas, detalhadas, ne trobariatz a jaba se furnejàvetz dins la molonada ja polsosa dels escriches d'aquel temps. Encara un còp çò que pesa mai grèu, que demòra inamorçable dins la mementa, aquò's la paraula dels mòrts. O ditz l'Ives dins un poëma: avanci cobèrt de mos mòrts. Me rapèle aladonc Rogièr Barta quauques setmanas davant morir. Veniá d'acabar son pretzfach que l'aviá tengut viu maugrat lo mau que lo rosegava: aquel diccionari occitan-francés. E nos parlava de l'avenidor. Sa votz, l'ausisse: - Ai una fisança totala, disiá. E tot d'una tot virèt. Me'n rendère compte en tornant de Martinica ont aviái viscut sètze meses. Entre 1981 e 1985 l'occitanisme s'èra avalit, coma un palais de sòmi, tròp polit. Lo castèl de veire dau cònte, sabètz: castèl de raive, castèl de veire, que sovent morís lo que te vòl veire... A pena se vei ara l'aclapadís de las roïnas. D'ombra, ne fan pas gaire dins lo grand solelh despietadós de l'endevenidor. De qu'a cambiat? La lenga parlada, d'en primièr: s'entend pas pus enluòc. Los sexagenaris plens de vida de 1970 son octogenaris o trespassats. E de domenis de la vida rurala ont l'òc era lo lengatge de referéncia son passats au francés. Per exemple, los pastres, los gardians de bovina, qu'èran una "resèrva folclorica" benlèu, mas de tot segur un luòc autentic de susvivéncia de l'occitanitat. Ara parlan pas que franchimand, e tot còp ponchut. Pas pus de practica socialisada espontanea de la lenga, adonc. Totescas, dins los melhors cases, un francitan acolorit. Alara de qué vòu dire d'escriure una lenga que jamai non se parla? La comparason amb los vèrses latins es nècia: quand Joan Segond imitava tant polidament Ovidi, lo latin èra viu, èra la lenga internacionala dels letrats. E viu o es encara dins las esfèras eclesiasticas (a despart de nòstre païs ont los capelans postconciliars l'an remplaçat per un franchimand desgaubiat) e tant vau dire qu'es mai viu que l'òc... E que i subreviurà longtemps... E puòi l'occitanisme meteis: ont es? Ont s'amaga que lo vesèm pas pus? Es tròp clar: çò que preniam per un esvèlh de la societat d'aqueste païs èra pas que bolegadissa portada per l'activisme gauchista. E quora lo galant Mitterrand ganhèt enfin la chanuda Marianna que tant de temps aviá belada, tot aquò servissiá pas pus de res e passèt per la trapèla. E çò que podiá sobrar de la rispa revolucionairejanta qu'aviá donat de vam a nòstre sòmi, lo veguèrem definitivament cabussar en 1989 amb l'abausonament dau mur de Berlin. Quora l'immensa estatua de Karl Marx, portaira de tot l'esper dels uns e de tota l'abominacion dels autres, s'es brigalhada. Afondrada. Trissada. De graveta. E nòstra paura revindicacion gauchista occitana au bèu mitan es totalament avalida, a bèles uòlhs vesents. Alara podem largar a reire un còp d'uòlh. De qué nos portèt la politisacion gauchista de l'occitanisme? A "Oc" dempuòi vint ans Girard, Nelli e Manciet la denonciavan coma una reduccion perilhosa de nòstra entrepresa culturala. Entre 1973 e 1977 la revista èra quasiment condemnada au lenhièr per d'unes Savonaroles de la Cultura Proletariana avenidoira. Defendiam una concepcion, se disiá, borgesa, de la Cultura. Lo rebors de çò que deuriá èsser. En 1989, sembla que la tendéncia siá enversada cap e tot e qu'una literatura ambiciosa, refinada, sabenta, aquò's çò que ven de mòda. Amb d'excesses, coma se deu, que sufís pas de passar a la molineta lo diccionari d'Alibert e de n'escampilhar los tròces sus lo papier per far pus fort que Mirelha, Calendau, Lo Maucor de l'Unicorn, Pouemo e l'Enterrament a Sabres reunits. De qu'avem tirat d'aqueste periode "politisat" de nostra literatura? Segur que fòrça de gents "ben pensants" qu'afeccionavan la lenga d'oc son estats rebutats per aquel visatge bramaire e rabios de l'occitanisme politisat de las annadas setanta, e crese qu'an aquel moment auriam pogut mai largament tocar la populacion occitana, foguesse pas aqueles excesses de lengatge. Cossi far la jonccion entre lo paisan occitanofon de nostres vilatjons e la prosa de Lucha Occitana o Occitania passat e present? La responsabilitat dels menaires d'aquel temps es grèva. Un public simpatisant e interessat siaguèt descorat, l'occitanisme demorèt un afar ocult de gropusculs vociferaires e isolacionistas. D'aquel temps demòran de tèxtes, que caudrà relegir amb un agach nòu, mai distant. Crese que d'unes que i a seràn encara legibles. Aquò s'apelava: "los poëtas de la descolonisacion". De còps que i a udolavan pro fòrt, amb pro de buf, pro d'esmoguda, per qu'aquò s'ameritèsse lo nom de poësia. Mas tot aquò es un passat esvalit. Coma o cantavan los guitarristas de 68, los joves an facha la mala. Son estats remplaçats per d'estrangièrs que de còps que i a son interessats, mas en majoritat son ostils o sarcastics. Se pòt pas pus parlar de pòble occitan, que l'assimilacion es complida cap e tot. E que la lenga es avalida. Aquí me cau far una parentèsi. Aquela lenga, l'avem mesa en conserva, jos la forma d'una immensa massa d'escriches de qualitat literaria fòrça diversa, mas que podon benleu remplacar lo pastre e lo gardaire esvalits dins lo sovenir. Lo lengatge naturau, brut, non deformat per l'escrich, l'avem tanben a posita jos una forma non volatila amb los enregistraments e verbatims diverses (per exemple lo trabalh polit de Fabre e Lacrotz sus los contaires populars...). De mai, cau ben reconoisser que dins las annadas setanta, los novels venguts a l'occitan (qu'avian de contunh a las bocas lo mot "poble") an pas agut de contacte vertadier amb aquelas isclas pichonas de susvivencia rurala de la lenga d'oc. Donc la disparicion de l'occitanofonia naturala es benleu pas un tant grand cambiament per la situacion de la lenga e sas possibilitats de vida ulteriora. A la plaça de quauques vestigis, avem pas pus res, mas aquo se resumis objectivament a la disparicion d'un bruch familiar, de sonoritats que fasian partida dau paisatge coma lo cant dels aucels o lo brusiment dels riussets. Una curiositat ecologica. L'espaci de pensada originau, irreductible, que provesis la lenga, demora a l'encop intacte e aisidament accessible. Sufis de se donar la pena de i tornar dintrar. Demòra que, subjectivament, aquela sentida de silenci a son entorn cambia la situacion afectiva de l'escrivan d'oc. Practicar e illustrar una lenga au dintre d'una populacion que l'a perduda cap e tot es una sentida un pauc dolorosa. L'occitanisme aladonc se resumís, ara, a una causa soleta: l'aventura literària. Que se complís antau dins una mena de void, tant desèrt coma las immensitats intersideralas. Lo silenci infinit d'aqueles espacis de solesa immesurabla. Crèse qu'es una situacion originala per un idiòma. L'òc ven de facto un lengatge unicament reservat a l'experiéncia literària. Sens bolièiras. Sens compromission tanben. Las trivialitats dau quotidian lo tocaràn pas pus. Breton meteis auriá pas imaginat tant polit: una lenga pas que per la poësia e la literatura. E aquò, o sap far, nòstra lenga. Diriatz qu'es bastida per aquela astrada. Dont mai anam dont mai los escrivans nos gaubejan un otís fabulós de creacion e d'expression. Que s'es fòrça aluonchat dau patoés galejaire dels jogaires de bòchas o dels caçaires de perdigalhs... Potencialament, l'avenir d'aquela cultura es immens. Se s'atròba encar pro de calucs per far fonccionar aquel sistèma totalament inutil - e magnific d'o èsser tant - l'aventura se pòt perlongar indefinidament. Es pas mai nèci de far aquò que tant d'autras activitats ludicas que fan flòri uòi. Anirai mai luònh. Laborit nos a ensenhat que l'inibicion de l'accion es omnipresenta dins nòstre biais de viure ciutadin de fin de sègle vint: e qu'aquò es potencialament patogèn per nòstres còsses tant coma nòstras ments, estent que l'òme es "programat" per viure l'accion. La creacion artistica, segon aquel autor, es una fòrma sublimada d'aquela accion, per contornar l'inibicion tot demorant adaptat a la vida d'ara. Es l'antidòta per demorar viu dins un sistèma que nos embarra. E cossí escapar melhor que dins un espaci de pensada, de sentidas, de colors, e de lengatge diferent d'aquel de la vida vertadièira? E que vos dòna una sentida rasseguranta de retorn idillic au tèms di vièi d'antico bounoumio, valent a dire un avatar d'uterus mairal... A l'ora que lo ministre de la Santat tròba que costam tròp car en potingas per la santat, la literatura (post)occitana pòt èstre una varietat nòva de "medecina doça". Avèm pas encara calculat aquò quand cercam de subvencions: la filièra de la cultura estènt ja saturada per los demandaires franchimands, deuriam cercar dins aquela amira. Lo legeire aurà comprés que nos cau acceptar l'evidéncia: l'occitanisme es mòrt. Sobra solament lo pòst-occitanisme. Es amb aqueste que nos cau ara far nòstre camin. Los concèptes lafontians de maximalisme e de minimalisme èran de concèptes occitanistas: son obsolets. La lenga d'òc es desenant en fòra de l'istòria. Emai lo pretendut e ipotetic pòble occitan. La lenga dispareis intacta, es a dire que se d'eveniments infinidament improbables o fasián, podriá renàisser. Mas d'ara enlà es simplament una aventura literària. Malurosament aquela aventura, qu'es tot çò que nos rèsta, partís mau. Finidas las grandas passions per los poders discrecionaris avenidors dels uns e dels autres dins la polida Republica Socialista Populara d'Occitania, aquò s'endeven que totes los susvivents de l'afar (ont an passat los autres?) son venguts aimables, doces, delicioses. D'anhèls. Tot lo mond s'aima. Tout le monde il est beau tout le monde il est gentil. E tot lo mond, se ne cresètz la critica, escrivon de caps d'òbra. Emai quand aqueles d'aquí vos tomban dels dets al cap de doas regas legidas - que benlèu aquò marca la dificultat d'accés d'una òbra ambiciosa e exigenta, sens concession. Nadam dins lo sucre e lo mèu. E l'encens: que l'importància de la fe e dau misticisme demòra totjorn tant granda. Mas amb un biais orientau, que ara practicam la momificacion de las òbras e dels autors. Dins aquela literatura faraonica que caracterisa nòstre post-occitanisme, de mai en mai s'escriurà qué que siágue. Qué que vauga, pro que siá momificable. Cadun son libre. Sens legir lo dau vesin. E la lenga: ara que de referéncia vertadièira n'i a pas pus, òm pòt inventar lo vocabulari, la sintaxi. Cadun son idiolècte. Comprenga quau podrà, se vòu (d'abòrd, voudràn pas, solide). Aquò vai ben dins lo biais de l'epòca, que los sociològs afortisson que lo ciutadan d'ara se bastís a la carta, coma au restaurant, sos crèires, son etica, son mond. Perqué pas tanben lo lengatge? Sabe pas la solucion, ni se n'i aurà una. Per lo moment res marca pas que lo post-occitanisme siá menaçat de mòrt. Fai son pichon camin. Pas tròp prompte, de paur de s'enraumassar. I cau pas far paur. Es tant suau e respectable coma son aujòu èra bramaire e malaprés. Melhor qu'aquò: es subjècte d'estudis. A pena nascut se calha coma un fromatge dins l'immobilitat dels manuals. Ont tot es classificat polidament. Risca pas qu'inquietèsse quau que siágue. Solide qu'aquò cambiarà. La disparicion de la lenga e de l'occitanisme an pas suprimit la literatura que consèrva un cèrt dinamisme. Benlèu an clarificadas las causas. Avèm de bòns escrivans. N'aurem quauques autres. Dins las annadas venentas de bèus libres se remarcaràn au mièg de la massa. L'epòca rendriá possible un desvolopament de la literatura. Un còp èra, de publicar un libre, èra una aventura. Ara, amb lo desktop publishing, valent a dire l'edicion informatica, podètz tirar a dos exemplars (tant polits coma volètz) vòstre roman per sos dos legeires. E quitament los religar en pèu de vedèu daurada a l'aur fin. E se son mai a lo voler legir, ne podètz tirar mai. Res limita pas. Una politica realista d'edicions que quitariá d'amolonar dins de caissas de quintaus d'invenduts manjats per la ratunha, per de dire de venir mai sopla, aquò permetriá als escrivans de publicar fòrça mai, donc d'escambiar, de melhorar son biais, de bastir d'autres projèctes. Los occitans deurián agantar aquela oportunitat. Mas l'istòria nos ensenha que, d'oportunitats, n'aguèrem a jaba, e que jamai n'agantèrem la coa d'una. Totas las laissèrem escapar. Amb una mena de jubilacion masochista. Sembla audaciós de somiar que cambièsse. Coma que siá lo malastre es un bòn subjècte d'inspiracion per far de literatura bèla. Las gents urosas an pas res a dire. Max Roqueta e Joan Bodon tiran tota sa fòrça d'aquela intolerabla sentida d'agonia de tot un pòble que se'n fan los interprètas: qu'aquò siá verai, coma siaguèrem fòrça a o crèire antan, o qu'aquò siágue sòmi coma sembla qu'es de bòn pensar a l'ora de uòi. Lo postoccitanisme, quand aurà pausat l'inexisténcia de la lenga e dau pòble d'òc e l'inutilitat de la fe, podrà ofrir d'autres dramas en pastura a sos escrivans, per que los transformen en literatura polida: n'aurem ganhat un renovèlament dels genres. Es ja quicòm. Que lo rèsta, dels fruches d'aquel postoccitanisme, encara lo vese pas. E m'arriba de somiar de quicòm mai: que detràs aquel gorg pastós dau postoccitanisme, conoirai lo metà-occitanisme. Una mena de situacion ont tant la vergonha coma l'isteria seràn abolidas, ont lo mond d'aqueste païs acceptaràn la cultura occitana coma un element de son identitat - e mai fins ara l'aguèsson laissat se perir. D'abòrd que n'an de besonh, o jure. O sentisse: son coma l'argela seca que sap pas que i cau l'aiga. Aitanben aquò vendrà pas solet. Cau qu'aquela cultura existiguèsse. Los sols que pòscan obrar per aquò son los escrivans occitanistas provisòriament recarrossats en pòstoccitanistas a l'aflat de la mudason dau gauchisme en gaucha caviar (e que los paures eles, solide, i pòdon pas res de tot). Aquò's una novèla traversada dau desèrt coma nòstra cultura, ciclicament, ne viu. Podrem pas, solets, empachar que, los occitans o vouguèsson antau, siá la fin ultima, las espèrras, l'agonia. Avèm pas lo poder de decidir per tot un pòble - subretot un pòble fantaumatic, amudat, diluit, fagocitat. Mas çò qu'aimam e volèm sauvar e enauçar se sauvarà pas sens nautres. Sens anar fins a la tematica mistica de la fe e de l'estrambòrd qu'es de bòna mòda de ne rire, lo prètzfach de l'escrivan occitan en riba dau tresen millenari es pas solament de joguina. Es seriós que ben talament. Potencialament, representam la dignitat e las referéncias fonsas d'un grop uman, abrivat coma totes los autres dins "lou bourboui universau": aquò's a nautres de donar tot lo melhor de nòstras possibilitats per respondre a aquel dever. En acabant aquelas frasas m'imagine que me lève, una copa dins la man, per encanar "l'enavans di fòrts". Davant una tropelada esmoguda dau club dau Tresen Atge. Mas demòre assetat. E mut. E apensamentit.

Retorn a la pagina de l'autor.

Retorn a l'ensenhador de la literatura montpelhieirenca d'òc
Retorn a l'ensenhador de la literatura dau sègle XX-XXI
Retorn a l'ensenhador generau