Rambautz d'Aurenga

("que's fai de son trobar tròp bauds"!!!)

Rambautz d'Aurenga si fo lo sénher d'Aurenga e de Corteson e de gran ren d'autres castèls. E fo adrech e ensenhatz, e bons cavaliers d'armas, e gent parlantz. E mout se deleitèt en dòmnas onradas et en domnei onrat. E fo bons trobaires de vèrs e de chanson; mas mout s'entendèt en far caras rimas e clusas.

Et amèt longa sason una dòmna de Provença que avia nom ma dòmna Maria de Vertfuòlh; et apelava la "son Joglar" en sas chansós. Longament la amèt et ela lui. E fetz maintas bonas chansós d'ela e mainz autres bons faitz. Et el s'enamorèt puis de la bona comtessa d'Urgel, que fo Lombarda, filha del marqués de Busca. Mout fon onrada e presada sobre totas las pros dòmnas d'Urgel, et Rambautz, sens vezer leis, per lo gran ben que n'auzia dire, si enamorèt d'ela et ela de lui. E si fetz sas chansós d'ela; e si'l mandà sas chansós per un joglar que avia nom Rossinhòl, si com ditz en una chanson...

Long temps entendèt en aquesta comtessa e la amèt senes vezer, et anc non ac lo destre que la anés vezer. Dont ieu auzi dir ad ela, qu'èra ja morga, que, se'l i fos vengutz, ela l'auria fait plazer d'aitant, que'il agra sufert qu'el con la ma reversa l'agués tocada la camba nuda..-. (Bout.-Cluz., p. 441 sq.).

Perqué mete Rambaud aquí, lo repatriant a Montpelhièr, mentre qu'a bòn drech es considerat coma lo prumièr trobador de Provença?

Aquel grand senhor-poëta qu'escriguèt entre 1150 e 1173, es filh de Guilhèm d'Aumelàs (defuntat en 1156), valent a dire de la parentèla dels Guilhèms de Montpelhièr. De sa familha lengadociana teniá d'importants domenis dins la diocèsi de Magalona. De sa maire, Tiburge (defuntada en 1150), teniá en Provença la senhoriá d'Aurenga. Es ras d'Aurenga, a Corteson, que demorèt mai que mai. A sa cort aculhiguèt P. Rogier et G. de Bornèlh. Era benlèu amb eles a Puivèrt, en 1170, quora P. d'Alvernha escriguèt la famosa galariá de retraches. Rambaut es classat noven au hit-parade, après Pèire Rogièr qu'auriá mièlhs fach d'èstre clèrgue e de téner un candelièr, Guiraud de Bornèlh que sembla un oire au sorelh, Bernat de Ventadorn que sa maire amassava de gavèls... Rambaut arriba noven.

"E'l novens es En Rambautz

que's fai de son trobar tròp bauds

mas ieu lo tòrni en neient

qu'el non es alegres ni chauds:

per çò prese aitant los pipauts

que van las almòinas querent..."

La critica d'aquela lenga de pelha serà represa per lo modèrnes. Per èsser mai just P. Bec n'escriu: "Sa virtuosité verbale, même si elle a pu paraître «un peu enfantine dans ses procédés» (Jeanroy), s'inscrit naturellement dans un cadre de recherches formelles et poétiques qu'on ne peut juger sans les replacer dans leur contexte spatio-temporel et qui, cette démarche faite, forcent encore l'admiration. Si «la nature» ou «la passion sincère» ne parlent pas dans comme le voudrait une certaine critique romantique, c'est que, par définition, elles n'avaient pas à y parler. D'ailleurs, Guillaume se détache souvent lui-même de ses acrobaties langagières par un ton de persiflage et d'humour qui n'appartient qu'à lui."

Remarcaretz una autra causa, dins l'afar de Puivèrt: aquò's que lo critic a pas paur d'escarraunhar lo grand senhor poderós qu'es Rambaut. Sap que Rambaut es un òme perfièchament risolièr. E que se'n sauprà pas mau. Ni per èsser un cavalièr expèrt au mestièr de las armas, coma o ditz la vida, e coma o demanda aitanben sa posicion fuedala. Lo rire de Rambaud transpareis a cada estròfa darrièr la granda sofisticacion formala. Los critics modèrnes sai que o sentisson pas pro. Rambaut escriu pas per èstre dins losq futurs manuals de literatura: escriu per se faire plaser, per s'amusar sabentament mas sens retenguda... Sa literatura es una literatura tras que sabenta dins sa poncha de refinament aristocratic, mas es tanben lo rire franc... Lo que benlèu o ditz melhor es Robèrt Lafònt dins son libre "TROBAR":

"un jeu de langage, ditz Lafònt, d'une suprême élégance, tous les artifices de l'école habillés de mondanité, une poésie d'autant plus huppée quelle est plus creuse, une jonglerie. Précisément, Rambaut, plaisant et vantard autant qu'artiste, ne détestait pas de se laisser traiter de jongleur..."

AR RESPLAN LA FLORS ENVERSA

Ar resplan la flors envèrsa
Pels trencans rancs e pels tèrtres,
Quals flors? Nèus, gèls e conglapis
Que còtz e destrenh e trenca
Don vei mòrz quils, critz, brais, ciscles
En fuèlhs, en rams e en giscles.
Mas mi ten vert e jauzen Jòis
Er quan vei secs los dolens cròis.

Quar enaissi m'o envèrse
Que bèl plan mi semblon tèrtre,
E tenc per flor lo conglapi,
E'l cautz m'es vis que'l freit trenque,
E'l tro mi son chant e ciscle,
E paro'm fulhat li giscle.
Aissí'm sui ferm lassatz en jòi
Que re non vei que'm sia cròi.

Mas una gen fad' envèrsa
(Com s'èron noirit en tèrtres)
Que'm fan pro piègs que conglapis;
Qu'us quecs ab sa lenga trenca
E'n parla bas et ab ciscles;
E no i val bastós ni giscles,
Ni menassas; - ans lur es jòis
Quan fan çò don òm los clam cròis.

Quar en baisan no'us envèrse
No m'o tòlon pla ni tèrtre,
Dòna, ni gèl ni conglapi,
Mas non-poder tròp en trenque.
Dòna, per cui chant e ciscle,
Vòstre bèlh uèlh mi son giscle
Que'm castion si'l còr ab jòi
Qu'ieu no'us aus aver talant cròi.

Anat ai com caus' envèrsa
Cercàn rancs e vals e tertres,
Marritz con celh que conglapis
Cocha e mazelh' e trenca :
Que'm no'm conquís chans ni ciscles
Plus que fòlhs clercs conquèr giscles.
Mas ar - Dieu lau - m'alberga Jòis
Malgrat dels fals lausengièrs cròis.

Mos vèrs an - qu'aissí l'envèrse,
Que no'l tenhon bòsc ni tèrtre -
Lai on òm non sen conglapi,
Ni a freitz poder que i trenque.
A midòns lo chant e'l ciscle
clar, qu'el còr l'en intro'l giscle,
Celh que sap gen chantar ab jòi
Que no tanh a chantador cròi.

Douça Dòna, Amors et Jòis
Nos ajosten malgrat dels cròis.

Joglar, granren ai menhs de jòi!
Quar no'us vei, en fatz semblant cròi.

(Tèxt de W. T. Pattison, normalizat. Novèla edicion critica  2003 per lo professor Luigi Milone  aquí. )

L'edicion de referéncia de Rambaut a mai de mièg sègle: Walter T. Pattison, The Life and Works of the Troubadour Raimbaut of Orange, Minneapolis 1952. Es un libre polit, menimós, de mau trobar. Mai recentament lo professor Luigi Milone de Venezia a publicat: " El trobar «envers» de Raimbaut d'Aurenga", Barcelona 1998, e met a bèles paucs en linha sus Rialto una edicion critica remesa a jorn...

Podètz telecargar 32 poëmas (mas la tant famosa "Flor envèrsa" i es pas!) au siti incontornable per los amators de lenga d'òc anciana: http://www.cam.org/~malcova/troubadours.

Mai recentament lo siti "Rialto" a començat de metre en linha de tèxtes de Rambaut: aqui los ligams.