Centenari
de Frederic Mistral 2014
A Maguelone, sur les lieux
historiques où Frédéric Mistral (1830-1914) fit retentir pour la première
fois en 1900 «
Dicha
de Magalona 25-3-14
Chateaubriand citava
los « cinq ou six écrivains qui ont suffi aux besoins et à
l'aliment de la pensée ». afortissiá que « ces génies mères
semblent avoir enfanté et allaité tous les autres ». Citava antau
Shakespeare, Omèr, Dante. Per la França disiá : « Rabelais a
créé les lettres françaises ; Montaigne, La Fontaine, Molière viennent de
sa descendance » E analisava finament : « On renie
souvent ces maîtres suprêmes ; on se révolte contre eux ; on compte leurs défauts
; on les accuse d'ennui, de longueur, de bizarrerie, de mauvais goût, en les
volant et en se parant de leurs dépouilles ; mais on se débat en vain sous
leur joug. Tout se teint de leurs couleurs ; partout s'impriment leurs traces
: ils inventent des mots et des noms qui vont grossir le vocabulaire général
des peuples ; leurs dires et leurs expressions deviennent proverbes, leurs
personnages fictifs se changent en personnages réels, lesquels ont hoirs et
lignée. Ils ouvrent des horizons d'où jaillissent des faisceaux de lumière
; ils sèment des idées, germes de mille autres ; ils fournissent des
imaginations, des sujets, des styles à tous les arts : leurs œuvres sont des
mines inépuisables ou les entrailles mêmes de l'esprit humain. »
Se pòt pas dire melhor.
Mas ieu aqueste tèxt me fai
pensar tanben a un autre escrivan, Frederic Mistral.
Gaston Paris que i disiá :
« Mon cher et grand Ami, » aviá
pres la mesura d’aquò quora escriviá :
« La langue provençale lui devra
de s’être connue elle-même, d’avoir développé toutes les puissances
contenues en germe dans son sein, d’avoir fait vibrer toute la musique
latente, d’avoir exhalé tous ses parfums inconnus d’elle-même. Le génie
d’une langue ne se révèle tout entier que s’il est évoqué par un grand
poète: ainsi l’amour dort dans un cœur qui s’ignore; si celui qui doit
l’éveiller ne se présente pas, ce cœur pourra se fermer sans avoir soupçonné
les trésors qu’il recelait; mais vienne la prédestiné qui dira le sésame,
et tout le printemps qui y sommeillait sans se connaître s’épanouira en
une vie ardente et embaumée… »[1]
Soi pas lo sol, de segur que
pensa qu’aquela descripcion dels engènis
mairals que son la font de tot
s’aplica a bon drech a Frederic Mistral.
Lo mond nòu que nos dobriguèt pòrta un nom : l’Empèri
dau Solèu.
Mas aquò s’es passat
d’un biais un pauc especial, perqué la renaissença que lancèt amb un vam
decisiu, e que son òbra la congrèa e la
noirís a agut un astre particular. S’es tot fach per l’entravar e
l’estofar. E es estada descarada per un estranh jòc
de miralhs. Que ne sauprem mai lo 14 de Junh…
E l’aventura de la
literatura d’Òc prenguèt lo camin estranh, benlèu unic dins lo mond,
d’una cultura rica e dinamica sens public vertadièr, ignorada dins lo país
ont espelissiá. Una lenga que tirava un dinamisme particular de sa tension
entre varietat intèrna e unicitat ressentida, recercada per los escrivans. E
tanben d’èstre a l’encòp rica de referéncias literàrias sofisticadas e
prenent sas racinas dins una lenga sauvatja. Car, nos diràn August Forés e
Felix Castan, « la langue d’Oc
est indomesticable ». E d’èstre indomesticable tira amb ela una
autra pensada, una autra sensibilitat, e lo francés dau miegjorn que la
possedís es ric de dos penjals desparièrs de pensada e de sensibilitat…
A la fin dau sègle XX visquèrem
una situacion terribla ont la disparicion de nòstra lenga semblava
ineluctabla. Après una flambada espectaclosa d’activisme politic que
s’espandissiá en poèmas tractes e en cançons engatjadas, i aguèt un
terrible silenci. E pasmens los que demoravan volián pas abandonar. E antau
tot un trabalh sosterran, quasi invisible, menat per de multiplas e pinhastras
volontats abotiguèt a un reviscòl sosprenent. Se poguèt veire subran que i
aviá de desenats de milièrs de mond que volián sauvar la lenga d’òc, que
concebián pas pus coma una òrra impuretat vergonhabla mas coma una riquesa
sieuna que lor èra estada raubada… Siaguèrem
E aquò’s dins aquel
ambient que nòstre Centre PEN de Lenga d’Òc èra estat refondat dins
l’estrambòrd. L’an que, pichona revolucion, las « lengas regionalas »
siaguèron inscrichas dins la Constitucion Francesa, en 2008. E s’endevenián
subran una realitat reconeguda. Simbolicament
aquela oficializacion de nòstra existéncia èra solament un mot. Mas
sortissiam dau nonrés. E se fasiá pas sens tressimacis. En
Car Magalona aquí es un
simbòl. Magalona 1900 : i tornarem au mes de Junh. Mistral a cima de sa
glòria, un jorn de lutz, de gaug e d’estrambòrd… Escotem çò que ne
disiá l’ « Armana Prouvençau »
de 1901 :
« Lo
dimenge, 27 de mai, se celebrèt la vòta felibrenca de Santa Estèla subre
l’estèu de Magalona. A la bona dau jorn, vèrs li dètz oras, li felibres
de Provènça e li felibres de Lengadòc arribavan en gara dau Clapàs e li bòn
confraires Clapassiers i fasián la benvenguda e anavan ensèms prene lo trin
de Palavàs a la gara de l’Esplanada. Aiçò èra un trin especiau que la
Companhiá aviá mes a la disposicion di felibres e que lois aduguèt enjusca
au cai onte la galèra capoliera, bandiera desplegada, lis esperava. E sus
l’aiga verda de la mar que la proa de la galèra copava amb un bruch que
rettrasiá au fro-fro de la seda, li felibres en cantant lo solòmi de la
Reina Joana, voguèron vèrs Magalona esbrilhaudanta dins lo solèu. A la
desbarcada foguèt lo castela Monsur Fabrège que reçaupèt en frederic
Mistrale lo Capolier Fèlix Gras, e soetèt la benvenguda en toti li felibres,
puèi i faguèt visitar l’antica glèisa, bensai la promiera glèisa
crestiana que maçons aguen bastidasubre li tèrras de l’empèri dau solèu. »
Mas retrobam Magalona un còp
de mai en Octòbre de 2010. Amb aquel arrestat dau tribunal administratiu de
Montpelhièr N° 0903420, obligant de levar lo panoncèl « Vilanòva de
Magalona » a l’intrada
d’aquel vilatge.
Auvari preocupant que non
sai, perqué se faguèsse jurisprudéncia se seriá pogut exigir de levar los
panoncèls de milieirats d’aglomeracions occitanas, catalanas, bascas,
etc… Aquel scenari de catastròfa aviá pas res d'impossible. E mai n'auriá
bravament regaudit d'unes…
Mas çò que se passèt puòi
se seriá pas vist au sègle XX, de segur. Una mobilizacion recampant ensèms
tota mena d’aparaires de nòstra lenga e tanben de catalans e de bretons, se
retrobèt a Vilanòva, amb d’elegits tant de gaucha (Navarro) coma de drecha
(Domergue), d’acòrdi d’a fons que la lenga d’òc la caliá sauvar, e
per aiçò i permetre d’èstre vista e ausida dins d’endreches publics…
Car es aquò que demòra una
leiçon importanta d’aquela aventura que fin finala, per un còp, virèt ben
: la desinformacion seculara qu’a pesat sus nòstra cultura desempuòi de sègles
fai que fòrça de mond en tota bona fe considèran que de voler aparar
l'occitan es una falsificacion, una
conspiracion contra la França etèrna e sa lenga, e donc una oposicion
obscurantista a la civilizacion dels Lums que desliurèt lo mond de las tenèbras
anterioras e de l’òrdre feudal. La vertat, lo bon sens, la legitimitat,
semblan èsser del costat dels enemics de la lenga d’òc, que son en coeréncia
amb çò qu’avèm totes après a l’escòla e dins los mèdias. Qual creiriá
seriosament que lo discors oficial del « país
dels dreches de l’òme », que fai cada jorn sa leiçon auturosa de
morala a la planeta entièra, se pausant en modèl, poguèsse èsser una
falsificacion e una desinformacion ? E pasmens per çò que tòca nòstra
lenga, sabèm qu’o es…
Adonc d’enemics de nòstra
entrepresa de sauvar la lenga se vei que ne demòra un brave ramat e mai que
son enrabiats contra. Sembla que son majoritàriament
a drecha mas n’i a tanben fòrça a gaucha. E lor enferoniment se vei que
pren sas raiç dins la paur… De qué lor fai paur dins nòstra pichona
renaissença trantalhejanta ?
E totes los signes semblavan
d’indicar qu’a París se fariá pas grand causa per avançar sus aquela
question maugrat la promessa electorala dau President Hollande de ratificar la
carta Europèa de las Lengas. Lo ton general èra al pessimisme. Al congrès
PEN de Reykjavik aviam fach passar una resolucion amb los bascs, los catalans,
los oigors, lo PEN francés, lo PEN Soïs Italian e Retò-Romansh, e los
portugueses. Resolution urging for the ratification of the European Charter for
so-called Regional or Minority Languages by the French Republic.
Mas quicòm faguèt bolegar
las linhas, una bolegadissa espectaclosa en Bretanha a prepaus de la taxa
ecologica sus los transpòrts que penalizava l’agricultura de la peninsula
armoricana. Lo movement dels « bonets roges » èra d’en primièr un
movement social, mas afichava son identitat bretona, e son estacament a la
lenga. Per apasimar las causas lo primièr ministre Joan-Marc Ayrault anoncièt
que la França anava a de bon envisatjar seriosament aquela question
linguistica que se metriá al programa de las sesilhas venentas de
l’Assemblada Nacionala. L’anóncia faguèt de bruch dins los mitans dels
aparaires d’aquelas lengas. E, de mai, aquò
se faguèt, pro lèu.
Se poguèt ausir dins
l’emicicle de frasas coma aicesta, quasiment impensabla fai pas gaire : «
La France doit non seulement défendre et protéger sa diversité
linguistique, mais, plus encore, la promouvoir, dans la vie privée comme dans
la vie publique. ». De verai, n’ausiguèrem tanben un ramat de mens
amistadosas. Passem lis… Mas lo debat val d’èsser legit, parla del subjècte
amb un respècte vertadièirament inacostumat, es d’una tenguda
indiscutibla…
2014 : l’escasença
nos es porgida de traire un còp d’uòlh en arrièr. Quora Mistral, en 1900,
cantèt son cant de la « Respelida » a l’ombra d‘aqueles pins
majestoses, èra au cimèl de sa glòria. Per representar la França davant la
jurada dau prèmi Nobel, èra un candidat evident, èra un dels dos o tres
escriveires franceses mai celèbres e mai reconoguts dins lo mond. E aguèt
aquel prèmi en 1904.
La « Respelida »
afortís que los païses d’òc fan un ensèms diversificat mas se devon
desevelhar ensèms per tornar far treslusir sa cultura. La renaissença es una
fèsta, una farandola, lo « brande miejournen »… E çò que volèm
parlar, jot sas formasdivèrsas que son aitant de riquesas, es una lenga :
la lenga dau miegjorn. Pas una multiplicitat de parlars diferents. Dinamica
d’ensèms.
L’òbra de Mistral
mostrava lo camin, dobrissiá lo talh. Après un sègle, los escrivans an
capitat de far de la lenga d’òc un otís de pensada modèrn qu’a pas res
a envejar a cap d’autra lenga. Aquela lenga es estada
eradicada de l’usatge popular, mas contunha de fonccionar, encara en
2013 una escrivana d’òc de 25 ans qu’a après la lenga non pas dins sa
familha ni au mitan dels pastres mas a la Calandreta
e a l’Universitat es estada seleccionada per un prestigiós prèmi
internacional. Escambarlada sus tres país, estudiada e estimada dins lo mond
entièr, representada au PEN Internacional, la
lenga d’òc es pas una « lenga regionala », es una de las lengas
de cultura dau mond, una de las 200 qu’an una literatura importanta e
reconeguda… 200, pas mai… au mitan de las 5000 que se sap pas tròp cossí
las sauvar, la nòstra es un monument en grand perilh mas es encara aquí,
intacta, rica de totas sas possibilitats, tota nòva e pasmens portaira de mil
ans de cultura ufanosa. Sèm 1 a 2
milions a la parlar, de milieirats a l'escriure e a la legir…
Quora sèm convidats per de
centres PEN per presentar nòstra cultura dins d’autres païses dau mond,
çò que los apassiona es aquò : sèm la demonstracion de cossí es
dificil de tuar una cultura. Mas, reconegam-o, ne seriam pas aicí, de segur,
se lo grand Frederic nos aviá pas precedits. Sèm de nanets sus las espatlas
de gigants, aquò nos balha de vam e de fòrça, e de fiertat, e aquò nos
balha tanben lo dever de contunhar de far fruchar l’eretatge d’aqueles
gigants.
Sèm au picar de la dalha.
Jamai sa situacion es pas estada tan critica. Mas es pas l’ora dau desespèr.
La lenga d’Òc es una de las mai amenaçadas dau mond. Mas se pòt e se deu
sauvar. Las collectivitats localas dison que vòlon i metre los mejans a de bòn :
causa fòrça novèla ! E o afortisson publicament. E quitament l’estat
central s’i met, de raca-còr. Aitanben un grand país civilizat que dona de
leiçons de democracia pòt pas persistar dins aquela actitud d’eradicacion
d’una lenga de son territòri sens se decridibilizar cap e tot.
Mistral aviá trobat un nom
que metiá en portisson de son diccionari sonat tresaur : l’empèri de
la lenga. E nos a ensenhat que
« quau ten la lenga ten la clau que dei cadenas lo desliura ». Res
de mai actual qu’aquela leiçon.
De qué ditz lo cant de la Respelida ?
Nautre,
en plen jour
Voulèn parla toujour
La Lengo dóu miejour,
Qu'acò's lou dre majour.
Retenèm d'aquela
gaujosa farandola que i a una sola Lengo
dóu miejour, rica de sas diversitats, e aquelas tres rimas : parlar totjorn, en plen jorn, e qu'aquò’s lo drech major !