Quand vendiái de vin
... Anàvem, tanben, portar de vin dins los ostaus. Lo carrejàvem dins d'orjòus de fèrre-blanc de dètz litres. Intràvem dins las cosinas, trobàvem las botelhas, las refrescàvem, las metiam à degotar, puòi, las romplissiám, las tapàvem,e las alongàvem à sa plaça. Preniam tot'aquelas precaucions per manténer lo vin bòn e conservar la pratica.
Aquel comèrci me fasiá conóisser la vida, las idèas, la tenguda de gents qu'avián una personalitat per lo dedins e una per lo defòra.
S'aviái, un jorn, la fantasiá de pintrar una de las tres mascas de Macbèth, auriái res qu'à me representar una celebritat damoçada que s'apelava o se fasiá apelar Paule Minck. Als alentorns de 1885-1890, aquela dama fasiá, dins nòstras encontradas, caneta à Loïsa Michel. Anava parlar dins las acampadas socialistas, e prometiá lo Paradís sus tèrra, als obrièrs que crenhissián pas de pagar cinc sòus lo drech de venir l'escotar.
Despuòi que i a de pescaires à la linheta, los jòls e los mújols s'arrapan embé de cròcs ont un vèrme es engulhat. Despuòi que i a de pescaires dins las aigas trebolas de la politica, las bilhetas de vòte e las pecetas dels proletaris s'arrapan embé de promessas, de messòrgas e d'embufatges: " Prendrem l'argent onte n'i a... Cau que los riches paguen... Un òme val un òme... Mai ganhar per mai despensar... Pas tant trabalhar per milhor trabalhar...E ne'n vòs ? Aquí n'as. Emb'aquò fasèm una França novèla.
Paula Minck e son òme Negrò n'èran pas maridats à la glèisa, nimai à la comuna, mès dabans la natura. Demoravan dins lo bòsc de Lavaleta, detràs Mont-Mau, dins un grand mas que regarda la Vila per sa faciada de dabans, per costat, a drecha lo camin de Montferrièr, e, per dessús lo camin, lo mas de Saumada. La bastissa es a mitat tapada per de grands pins qu'an possat, à tusta-limbusta, entre los ròcs de la propietat. Aquela propietat es bravament en penda e copada de faisses e de talusses. A gardat longtemps lo nom de mas dels Russes.
Lo prumièr còp que i anère, vegère d'abòrd pas una anma viva. Sonère. De darrièrs lo mas, d'entre-mitan de ròcs demorats coma lo bòn Dieu los faguèt i a vint o quaranta mila ans, espeliguèt una trèva à vos gelar la mesola: una femna trista e negrassa que fasiá la bèba, las gautas raiadas de plecses destrechs, d'uòlhs blancs de catassa jota d'ussas fronzidas, de peusses negres entortivilhats en lòngas flecas que serpatejavan de drecha e de gaucha. Aquò bolegava e lusissiá. Creseguère d'anguilas en vida. Vesiái una Gorgona.
La rauba onchosa amai espelhada... pas de debasses... de vièlhs solièrs d'òme... Me demandèt de qué voliái. Ié diguère que portave lo vin.
" Ah ! bon ! vous êtes le jeune Dezeuze ". E se metèt à parlar sans escopir. Diéu vivent ! que lo patinava ben lo francés e quante miracle d'ausir sortir voètz tant plasenta d'aquel morre fronzit e brun coma un dàtol rafit...
Me menèt à la cosina. Una china i auriá pas trobat sos cadèls. Tot enfant qu'ère me pensère que quand òm vòu netejar la França òm deuriá començar per netejar la paura cosina de son mas !
Tot pertot de siètas embé de restòris, au sòu, sus la taula, sus las cadièiras. De botelhas voidas, plenas o a mitat, embé de fonses, de canas, de mosiduras. D'eissugamans salles en boldre. De libres, de jornals russes o franceses, dins los recantons. Aquela dama, quand se ié metiá deviá bolgrament trabalhar, perqué se vesiá que trabalhava pas sovent. Mais alòrs ié deviá faire : " Moins travailler pour mieux travailler ".
Per lavar las botelhas anère romplir l'orjòu a la cisterna. L'orjòu rajava, l'aiga èra rara. Aquò explicava que n'emplegavan pas fòrça. Aviá pas de besonh, la dama, de me lo faire remarcar.
Mès quante catechime ! Lo que i aviá copat lo filet, i aviá pas raubat sos cinc sòus. Los rèis, las republicas, los generals, los capelans seguèron capusats e sarcits de man de mèstre: " A tous ces vampires, buveurs de sang, il faut opposer la sainte anarchie... ", etc., etc...
Me parlèt mièja-ora. Me faguèt comprene que los qu'avián mandat una bomba dins lo carròça dau Tzar de totes las Russias èran pus nauts que Gutenberg, Cristòfla Colomb, Aristòta amai mèmes que Confucius!
Quanta sorça dau Les ! quanta fos de Navacèla ! S'arrestava pas de rajar, linda, a l'ausidor ! mès que de blandas, de vipèras, de micròbis mau fasents, de poisons de mòrt dins aquel paraulís de cristal armoniós ! car aquela negra diablassa parlava coma un anjo de tentacion. Auriá fach mòrdre la poma per Eva doas fes pus vite que lo serpentàs de l'Eden.
Ié revenguère. Ié trobère, una fes, una joina dama, polida, richament e finament costumada. Era sa filha.
S'aviá pas eretat de son lorditge, aviá ben eritat de sa platina
" Vous êtes le fils de notre marchand de vin, et c'est bien vous qui avez eu un prix de poésie languedocienne aux jeux floraux d'Uzès?... Très bien, mon garçon, mais il faut que votre talent serve la cause sociale. Il faut jeter à la face des exploiteurs les cris de désespoir des damnés de la terre. "
E ne'n vòs ? aquí n'as ! Aquel monde revenon totjorn als mèmes èrs, e critican los capelans que cantan vèspres totjorn sus la mèma sansònha. Om pòt ié rebecar: " Tòca ton ventre ! "
Pas mai que sa maire, la negra diablassa, la polida anjonèla blonda e ben abilhada me convertiguèt pas. Me demandave de qué conoissiá a las misèras dels damnats de la tèrra, ela qu'aviá l'èr d'una peteta de cabinet ! Me demandave dins quanta idèa me fasiá de compliments per una mencion d'encoratjament, per quauques verses ben magriules ? Sabiái pas a quante pont los ideaires enfuocats sont afamats, enrajats de ramassar de novèls discípols.
" Dequé tròn ! ié prend ? (pensave) à-n-aquela princessa d'encatechimar un pichòt merchand de vin que ié'n pòrta dètz litres sus son esquina, mès que dèu començar per lavar las dètz botelhas sallas onte lo vai metre ? A l'èr intelligenta, mès vei pas que d'aqueste moment es ela, la borgesa e ieu lo damnat de la tèrra coma ditz dins son jargòt? " - E cresiái de veire una nierchanda au faus-pes e tot ce que me diguèt comptèt pas.
Exliquère, tot desvariat, mon estonament, amon paire que me diguèt: " Ela vòu refaire la França e la Russia, mès emponharà pas lo manche. Ieu vòle montar un prumièr sus la remisa dau jardin; sèm venguts cercar un viatge de pèiras, puòi que l'òme d'afaires de Lavaleta m'a bailat la permission. Avèm emponhat lo paufèrre e la barra-a-mina, anam carrejar las pèiras a la Camba de Bòi. Se Dieus o vòu, dins un an l'estatge serà drech. Mès veire la França e la Russia refachas, niènto ! Quand venguèsses pus vièlh que Matusalem ! Embé la lenga òm pòt dessabranlar castèls, citadèlas e bastilhas mès òm fai pas un sol cairon. Anar susar dins la peirièira, sortir lo ròc de son talh, l'escairar, lo carrejar, l'assetar, l'enmortieirar, aquò demanda d'alen, de pena, de paciéncia, de susor, de trabalh... E ben, pichòt ! soven-te tota ta vida, qu'a las grandas maissas, lo trabalh es pas ce que ié cau ! "
En dejot d'aquel mas dels Russes, aviái remarcat un carrat de cipresses que m'entrigava. Un dijòus que ma mameta Pagés e ma tanta Filòmèna m'avián pres au bòsc de Lavaleta ont èran vengudas espandir, anère veire çò qu'èra. En m'aprochant devistère de coronas de pèrlas penjadas als ciprèsses que fasián una cambra verda embé son fuòlhum espés coma un tapís.
En mitan èra alongada una granda lausa de malbre blanc enceuclada de flors e d'aubrets sauvages: morres de lapins, romanisses, aladèrns, arronzes, mossa e autras menas garrigaudas. Mès retenguèron pas mos uòlhs.
Mon còr se metèt à bacelar dins ma joina peitrina: i aviá quicòm d'escrich sus la lausa e d'escrich en lenga d'òc ! A la crenta respectuosa de la tomba, s'ajustèt l'emocion de veire per lo prumièr còp una pèira escricha en miegjornau. Vejaicí çò que legiguère :
Luènh de la patria ennevada
Dels aujòls, siás nascut e mòrt,
Drollet Ucrainian bèl e fòrt
Qu'aviás l'armeta ensolelhada.
Inhoraves tòrt mai orror.
Entre olivièrs per las garrigas
En popant lo mèl de las figas
Te fasiás, banhat de claror.
Tot apr'aicí t'amanhagava.
Dejà sul tieu pòt escardent
Lo doç parlar montpelhieirenc
Coma un aucelon bresilhava.
O tus que nòstres rais d'estiu
volián daurar coma un irange
O blond mainatge de l'estrange,
Tant urós jot nòstre cèl viu !
O valentòt, l'as tant amada,
L'embelinaira tèrra d'òc,
Qu'ara en dorment còsta'l sieu ròc
La vòls totjorn téne' abraçada
Agust Forés.
Tot çò que bolhissiá dins mon èime de cadelàs amairit per mon Clapàs e son terraire, s'atrobava gravat sus aquela lausa. La tèrra dels aujòls, las figuièiras, los olivièrs, la claror de la garriga, lo doç parlar montpelièirenc, lo bonur d'estar jot nòstre cèl, l'amor de l'embelinaira tèrra d'òc e la benurança de dormir lo grand sòm en la tenguent embraçada, tot èra amassat e sarrat dins aqueles vint vèrses, coma son amassats totes los embaumaments e perfums de la garriga dins un boquet de pòta, d'espiguet, de sauvia e de romanís.
Mès aquel mas deviá veire d'autras causas ! A la fin d'una bèla jornada de junh 1894, un joinòmet venguèt demandar la retirada que ié seguèt acordada.
Aviá fòrça caminat à pè, aquò se devinhava à la polsa blanca que cobrissiá l'enbàs de sas bralhas e sas espardelhas. Era abilhat coma un obrièr bolangèr; aviá pas l'èr michantàs, mès un pauc caluc e tèsta-bassa.
De qué se passèt? de qué se diguèt? dins aquela nuòch que restèt dins lo mas ? Los tres que i èran sont mòrts: Paula Minck, Negrò, lo pichòt mitron.
Coma s'expliquèt, a la clartat d'una bogia de Faulquièr, lo bolangeiròt que romiava dins sa clòsca un projèct istoric ? Coma lo conselhèt Negrò nihilista russe, escampilhat o benlèu escapat per un còp de fortuna d'una prison dau Tzar ont esperava la mòrt? De qué ié diguèt Paula Minck, profetessa de l'anarquia, enemiga de tot govèrn organisat ?
Lo sol qu'o sap es Dieu que los a jujats.
Tant i a que lo lendeman matin, lo joine òme partiguèt, saqueta clafida e bossòla encara mai. Anèt à pè jusqu'à Lyon e tuguèt Sadi-Carnòt, president de la Republica.
S'apelava Caseriò.
(Bull acad Sci Lettres de Montpellier, 1939, N° 69 p 74-85)
La pagina de Deseuse l'Escotaire
Retorn a l'ensenhador de la literatura montpelhieirenca d'òc