Quora disèm, nautres los membres dau PEN Internacional, que sèm la votz de la literatura e de la libertat de l'expression, e que las doas se desseparam pas, es un simple afortiment de la vertat.

Aquò's nòstra 90ena annada. Sèm e sèm sempre estats la sola organizacion vertadièirament internacionala de la literatura. Avèm inventat l'idèa e la realitat de las campanhas per la libertat d'expression.

De còps cau repetir çò qu'es evident. I a de govèrns, de poders, qu'un de nòstres ancians presidents Jòrdi Konrad los sonava " de professionals dau poder", que dison: Bòta, aquò's pas que de gasta-papièrs, pas que de mots. E aquò's verai, avèm pas de blindats ni de bancas, ni mai lo poder de crear un deficit gigantal, nimai una granda bureucracia. Mas se sèm pas que de gasta-papièr, perdequé gaireben 850 collègas nòstres son en prison dins un endrech o un autre dau mond? Perdequé se tua d'escrivans amb una regularitat esglarianta? Avèm aquel grand poder qu'es lo de la lenga e de l'imaginacion. Au travèrs dels poèmas, dau teatre, dels romans, dels ensages, que desliura l'esperit dels legeires. Aquò's amb los mots de l'imaginacion que l'individú se gaubeja.

Ièr me demandèron, a bòn drech, de qu'aquò fai que d'escrivans de 89 centres dau PEN siágan recampats a Belgrade. Aquò's lo nis de la sèrp.

La primièra responsa es qu'aqueste Congrés es l'expression publica de la reconciliacion. De segur, los escrivans dins los Balcans an pas jamai quitat de se parlar entre eles. Mas aquel congrès es una evocacion formala de l'imaginacion dels Balcans.

Uòi, los cabiscòus de 10 centres PEN dels Balcans se son assetats ensèms sus una estrada e an creat lo resal internacional PEN dels Balcans. Los membres fondadors son lo PEN Bosniac, Bulgar, Croat, Kosovar, Macedonian, Montenegrian, Romanian, Serbian, Eslovèn, e Turc. Aquò's un eveniment istoric. Es un messatge adreiçat au mond entièr.

De mai, lo recampament de centenats d'escrivans venguts de pertot dins lo mond es important perqué es una fòrça per l'imaginacion e la transparéncia. Nòstra carta es clara. Cresèm dins la libertat sens limit de l'expression. Mas cresèm tanben que per tant controversial o dificil que siá nòstre dire, la tòca n'es a la perfin de recampar lo mond ensèms. Lo grand escrivan Sèrb Canadian David Albahari, a escrich a bòn drech que "la conoissença pòt pas jamai recobrar lo poder de l'ignorància". Aquò's verai. Mas l'imaginacion lo pòt recobrar. L'imaginacion pòt superar l'ignorància. Laissatz me vos'n balhar un exemple. Quora un jornalista de ràdio gaireben desconegut es tuat au Mexic - lo país dau mond ont uòi es lo mai perilhós d'èsser un escrivan - laissa, ço ditz Andric, "un sovenir mai treslusent e mai duradís qu'aquel de fòrça d'autras victimas importantas".

Ongan nòstre ancian president Mario Vargas Llosa a ganhat lo prèmi Nobel de literatura. E lo president fondador de nòstre Centre Chinés Independent Liu Xiaobo, a ganhat lo prèmi Nobel de la Patz. Dos òmes de coratge. Dos mèstres de l'imaginacion. Un d'eles demòra injustament en prison. E mai d'un de nòstres centres a jogat un ròtle màger dins çò que se sona "lo Primtemps Arab". Tot còp jògan ara un ròtle clau dins la rebastison de la societat civila dins lor país.

Lo còr de çò que fasèm es aiçò: l'imaginacion, e la transparéncia que l'imaginacion congrèa, e l'acceptacion de la complexitat, tot aquò es en dessús de la politica e en dejós de la politica. Aquò's tot fòra de politica. Dins una societat sens aquela "democracia de l'èime" ven possible per las messòrgas de s'installar coma se foguèsson lo lengatge. E coma o diguèt Danilo Kis, "quora tot lo mond mentís, degun mentís".

Nos tracham de memòrias dobèrtas, de memòrias que non opausan las gents las unas contra las autras. Representam una idèa dobèrta de coma lo mond pòdon viure ensèms.

Aquò's lo 77en congrés. Lo congrès de 1933 a Dubrovnik èra organizat per aiceste Centre. Èra un moment complèx mas istoric per lo PEN. Fasiam fàcia la la montada de las fòrças de l'autoritarisme, e mai au dintre de nòstres centres. Las divisions de la Societat Europèa èran devengudas las divisions dau PEN. Nòstre president, un grand escrivan, HG Wells, qu' èra tanben un antisemit amb d'idèas publicas escarabolhosas, s'atrobèt el meteis pres dins una atmosfèra de divisions impossiblas. Mas, per complèx qu'aquò siá, Wells e los congressistas atrobèron lor camin per passar au travèrs e s'afortir amb d'imaginacion e de transparéncia, e adonc contra l'autoritarisme.

En 1933 atrobèrem una règa etica, fòrça de temps abans que los govèrns i venguèsson. E a cada Congrès dau PEN dempuòi 1933, aqueles estandards etics los aviam davant nautres coma la pagèla de çò que fasiam. M'agrada de pensar que en bailejant amb saviesa a Dubrovnik, Wells atrobèt son camin pròpi cap a una compreneson personala de l'etica dau PEN. Siaguèt un nòble moment per el e lo PEN.

N'i a totjorn d'unes que creson que los escrivans devon èstre fòrabandits de lor independéncia sus la plaça publica. E crese que las quauques annadas que venon van èsser dificilas. I a un molon de fòrças poderosas e negativas a l'òbra. Mas la significacion dau PEN es simpla. Nòstra fòrça etica centrala es l'independéncia de nòstra imaginacion e nòstra creativitat. E sabèm çò qu'aquò vòl dire perqué 90 ans de temps avèm aparat aquela independéncia.